Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

Nazorat uchun savollar 
1. Tezkor rejalashtirish nima uchun tijorat banklariga kerak? 
2. Tijorat banklari uchun strategik rejalashtirish nima uchun zarur? 
3. Banklarda tezkor rejalashtirish qaysi ko’rsatkichlar asosida amalga 
oshiriladi? 
4. Tijorat banklarida strategik rejalashtirish qaysi ko’rsatkichlar asosida 
amalga oshiriladi? 
5. Tijorat banklarining moliyaviy barqarorligini tavsiflovchi qanady 
ko’rsatkichlar mavjud? 
 
10-BOB. TIJORAT BANKLARI KAPITALINI BOSHQARISH
 
10.1. Bank kapitalini tashkil qiluvchi asosiy elementlarning tavsifi 
1988 yilda Bazel qo’mitasi tomonidan Kapitalni hisoblash va kapital 
standartlarini xalqaro unifikatsiyalash to’g’risidagi Kelishuv qabul qilindi.
Mazkur Kelishuvda tijorat banklari kapitalining tarkibini shakllantirish, 
kapitalning 
etarliligi, 
aktivlarni 
riskka 
tortishga 
nisbatan 
yagona, 
unifikatsiyalashgan talablar belgilandi. 
Regulyativ kapital = Asosiy kapital + Qo’shimcha kapital 
Asosiy kapital tarkibi: 
1. Ustav kapitalining to’langan qismi. 
2. Bankning emission daromadi. 
3. O’tgan yillarning taqsimlanmagan foydasi. 
4. Zaxira kapitali. 
5. Nokumulyativ imtiyozli aktsiyalarni sotishdan olingan tushumlar. 
Asosiy kapitaldan quyidagilar chegirib tashlanadi: 
1. Gudvil 
2. Nomoddiy aktivlar 
Qo’shimcha kapital tarkibi: 

---

126 
1. Kreditlardan ko’rilgan zararlarni qoplashga mo’ljallangan zaxiralarning 
aktivlarni riskka tortilgan summasining 1,25 foizidan oshmaydigan qismi. 
2. Qayta baholash zaxirasi. 
3. Subordinatsiyalashgan qarz majburiyatlari. 
4. Riskka tortilgan aktivlar summasining 1,25 foizidan oshmaydigan 
miqdorda aktivlarning qadrsizlanishiga qarshi qilingan zaxiralar. 
5. Gibridli moliyaviy instrumentlar (imtiyozli kumulyativ aktsiyalar). 
Xalqaro hisob-kitoblar bankining ma’lumotlariga ko’ra, dunyoning 150 dan 
ortiq mamlakatida (dunyoda 193 ta mustaqil davlat mavjud), shu jumladan, 
O’zbekiston Respublikasida tijorat banklari kapitalining etarliligini baholash 
bo’yicha Xalqaro Bazel qo’mitasi tomonidan ishlab chiqilgan standart qo’llaniladi. 
Ushbu standartga ko’ra, tijorat banki regulyativ kapitalining etarliligini aniqlash 
uchun regulyativ kapital summasi bankning riskka tortilgan aktivlari summasiga 
bo’linadi. Ushbu koeffitsientning eng past me’yoriy darajasi 0,08 yoki 8% qilib 
belgilangan. Agar tijorat bankida mazkur koeffitsientning amaldagi darajasi 8 
foizdan past bo’lsa, u holda, ushbu bankning balansi nolikvid hisoblanadi.
Bazel-3 standartiga ko’ra, tijorat banklari kapitalining tarkibiy tuzilishi 
o’zgardi. 
Tijorat banklarining birinchi darajali kapitali 2 qismga ajratildi: 
1. Birinchi darajali asosiy kapital. 
2. Birinchi darajali qo’shimcha kapital. 
Birinchi darajali asosiy kapitalning tarkibi: 
1. Bankning to’liq to’langan oddiy aktsiyalari 
2. Qo’shilgan kapital (oddiy aktsiyalarni bozor bahosi va nominal qiymati 
o’rtasidagi farq) 
3. Taqsimlanmagan foyda
(30905 va 30908 – hisobraqamlar olinmaydi) 
4. Ozchilikning ulushi
5. Devalvatsiya zaxirasi 
Birinchi darajali qo’shimcha kapital tarkibi: 

---

127 
1. Nokumulyativ muddatsiz imtiyozli aktsiyalar 
2.Qo’shilgan kapital
(imtiyozli aktsiyalarning bozor bahosi va nominal qiymati o’rtasidagi farq) 
3. Birinchi daraji qo’shimcha kapitalga qo’shilish shartlariga javob beruvchi 
sho’’ba korxonalarning ishtirok etish ulushi (sho’’ba korxonalari tomonidan 
chiqarilgan va uchinchi shaxslar ixtiyorida bo’lgan kapitalga tenglashtirilgan 
vositalar) 
Birinchi darajali kapitaldan chegirmalar: 
* nomoddiy aktivlar; 
* birlashmagan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar kapitaliga qilingan barcha 
investitsiyalar; 
* boshqa banklarning kapitaliga qilingan investitsiyalar.