Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

DBE 
= 
TD 
 
x 
 
100% 
TD+JD+MD 
Bu erda: 
TD – transaktsion depozitlar; 
JD – jamg’arma depozitlari; 
MD – muddatli depozitlar. 
XTTB ekspertlarining tavsiyasiga ko’ra, mazkur ko’rsatkichning eng yuqori 
chegarasi 30 foizni tashkil etishi lozim. Agar uning amaldagi darajasi 30 foizdan 
yuqori bo’lsa, u holda, ushbu tijorat bankining depozit bazasi etarli emas, deb 
hisoblanadi. 
XTTB ekspertlari tomonidan ishlab chiqilgan usulda transaktsion 
depozitlarning barqaror qoldig’i tijorat banklari depozit bazasining etarliligini 
aniqlashda hisobga olinmagan. Lekin ayrim iqtisodchi olimlar, jumladan, prof. 
O.I.Lavrushin tijorat banklari depozit bazasining etarliligini baholashda 
transaktsion depozitlarning barqaror qoldig’ini hisobga olish lozim, deb hisoblaydi. 
Hozirgi davrda dunyoning ko’pchilik mamlakatlarida, shu jumladan, 
O’zbekiston Respublikasida tijorat banklari faoliyatini inspektsion tekshirishda 
―CAMEL‖ reyting tizimidan keng foydalanilmoqda. Ushbu tizimda tijorat banklari 
depozit bazasining barqarorligi quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
DBE 
= 
Asosiy depozitlar 
 
x 
 
100% 
Depozitlar - jami 
Mazkur ko’rsatkichning amaldagi darajasi 75 foizdan past bo’lmagan 
taqdirdagina tijorat bankining depozit bazasi etarli hisoblanadi. Boshqacha qilib 

---

119 
aytganda, tijorat banklari depozitlarining umumiy hajmida asosiy depozitlarning 
salmog’i kamida 75 foizni tashkil etishi lozim.
―CAMEL‖ reyting tizimida asosiy depozitlar deganda depozitlarning bankni 
tark etmaydigan qismi tushuniladi. Shu jihatdan olganda, asosiy depozitlar har uch 
turdagi depozitlar – transaktsion depozitlar, muddatli depozitlar va jamg’arma 
depozitlarining barqaror qoldig’ini o’z ichiga oladi. 
―CAMEL‖ reyting tizimidagi depozit bazasining etarliligini baholash usuli 
XTTBning baholash usuliga nisbatan mukammalroq hisoblanadi. Ya’ni, 
birinchidan, transaktsion depozitlarning barqaror qoldig’i hisobga olinmoqda. Bu 
esa, juda muhim, chunki transaktsion depozitlarning barqaror qoldig’idan 
foydalanilganda tijorat banklarining likvidliligiga nisbatan jiddiy xavf yuzaga 
kelmaydi; ikkinchidan, jamg’arma depozitlarining barqaror qoldig’igina asosiy 
depozit sifatida e’tirof etilmoqda. Holbuki, jamg’arma depozitlarining ma’lum 
qismi nobarqaror passiv hisoblanadi. Ular transaktsion depozitlardan bankni 
ma’lum muddat oldindan ogohlantirish yo’li bilan olinishi jihatidan farq qiladi.