Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

10.3. Bank kapitalini oshirishning asosiy manbalari 
Tijorat banklari kapitalini oshirish manbalari 
a) Tijorat banklari oddiy va imtiyozli aktsiyalari bozor bahosining 
o’zgarish omili. 
Tijorat banklari oddiy va imtiyozli aktsiyalari bozor bahosining o’sishi 
ularni sotish jarayonini tezlashtiradi va sotilish koeffitsientining yuqori darajasiga 
erishish imkoniyatini beradi. Buning natijasida, ustav kapitalining haqiqatda 
to’langan qismi oshadi. Aksincha, bank oddiy va imtiyozli aktsiyalari bozor 
bahosining pasayishi ularni sotishdan olinadigan tushumlari miqdoriga va 
emissiyaviy daromadlari hajmiga salbiy ta’sir qiladi.
Shunisi xarakterliki, ko’pchilik rivojlanayotgan davlatlarda moliya bozori 
rivojlanmaganligi oqibatida oddiy va imtiyozli aktsiyalar bozor bahosini aniqlash 
imkoniyati mavjud emas. Buning ustiga, banklarning moliyaviy barqarorligi va 

---

132 
to’lovga qobilligi to’g’risida ishonchli ma’lumotlar mavjud emasligi investorlarda 
qimmatli qog’ozlarni sotib olishga bo’lgan ishonchning pasayishiga sabab bo’ladi.
Rivojlanayotgan davlatlarda inflyatsiya darajasining yuqori ekanligi bank 
aktsiyalari bozor bahosiga salbiy ta’sir qiluvchi asosiy omillardan biri hisoblanadi. 
Inflyatsiyaning yuqori darajasi investorlar tomonidan bank aktsiyalarini sotib 
olishga qilingan qo’yilmalar va ulardan olinadigan daromadlarning real qiymatini 
pasayishiga olib keladi. Aktsiyalar bozor bahosining o’zgarishiga ta’sir qiluvchi 
asosiy omillardan yana biri milliy valyuta kursining xorijiy valyutaga nisbatan 
sezilarli darajada tebranishidir.
b) Aktsiyadorlarning ustav kapitalini shakllantirish bo’yicha 
majburiyatlarini o’z vaqtida bajarish omili. 
Bizga ma’lumki, atsiyadorlik tijorat banklari ustav kapitali ikki qismdan 
iborat bo’ladi: 1) ustav kapitalining e’lon qilingan qismi; 2) ustav kapitalining 
haqiqatda to’langan qismi. 
Aktsiyadorlarning ma’lum qismi ayrim hollarda o’zlari ustav kapitalini 
shakllantirish yuzasidan olgan majburiyatlarini bajarishdan bosh tortadi yoki 
bajarish muddatini juda cho’zib yuboradilar. Buning natijasida ustav kapitalining 
shakllanishiga nisbatan salbiy ta’sir yuzaga keladi. Bu, o’z navbatida, uni 
boshqarish jarayonining samaradorligini pasaytiradi.