Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

 
 
9.4. O’zbekiston tijorat banklarida tezkor va strategik rejalashtirishni 
takomillashtirish 
Banklarda tezkor va strategik rejalashtirishni takomillashtirish yo’llari: 
1. Strategik rejalashtirish jarayonida moliyaviy aktivlarning amortizatsiya 
qilinadigan qiymatini to’g’ri aniqlash va ularning qadrsizlanishini aniq baholash 
maqsadida samarali foiz stavkasi usulini rejalashtiriish jarayoniga joriy qilish 
lozim. 
Samarali foiz stavkasi shunday foiz stavkasiki, u moliyaviy instrument 
bo’yicha kutilayotgan davr mobaynidagi barcha pullik tushumlar va to’lovlarning 
hisoblangan summasini ularning dastlab tan olingan sof balans qiymatiga keltirish 
imkonini beradi (diskontlash yo’li bilan). 
Samarali foiz summasini stavkasini hisoblash uchun har bir tegishli hisobot 
davrida samarali foiz stavkasi aktiv yoki majburiyatning o’tgan hisobot davrining 
so’nggidagi amortizatsiyalangan qiymatiga ko’paytiriladi. Mazkur davr uchun 
hisoblangan samarali foiz bilan aktivning foizli kuponi o’rtasidagi farq summasi 
mazkur davrdagi amortizatsiya summasi hisoblanadi. 
Moliyaviy hisobotlarning xalqaro standartlariga qoidalariga ko’ra, barcha 
moliyaviy majburiyatlar dastlabki tan olingandan so’ng samarali foiz stavkasini 
qo’llagan holda amortizatsiyalangan qiymat bo’yicha baholanishi kerak. Biroq, 
mazkur 
qoidalar 
quyidagi 
turdagi 
moliyaviy 
majburiyatlarga 
nisbatan 
qo’llanilmaydi: 

---

124 
1. Adolatli qiymat bo’yicha baholanadigan moliyaviy majburiyatlar. 
Chunki, mazkur turdagi moliyaviy majburiyatlar shu davrdagi foyda yoki 
zarar tarkibida hisobga olinadi.
2. Moliyaviy aktivni uzatayotganda tan olinishi to’xtamaydigan holatda 
yuzaga keladigan moliyaviy majburiyatlar. 
3. Bozor stavkasidan past bo’lgan foiz stavkalarida beriladigan kreditlar 
berish bo’yicha bitimlar bo’yicha yuzaga keladigan moliyaviy majburiyatlar. 
2. 
Tijorat 
banklarining 
moliyaviy 
barqarorligini 
rejalashtirish 
samaradorligini 
oshirish 
maqsadida, 
birinchidan, 
qimmatli 
qog’ozlar 
emitentlarining moliyaviy va mulkiy holatini tahlil qilish tizimini takomillashtirish 
orqali banklarning koroporatvi qimmatli qog’ozlarag qilingan investitsiyalari 
hajmini 
oshirish 
zarur; 
ikkinchidan, 
banklarning 
Markaziy 
bankning 
obligatsiyalariga qilingan investitsiyalari hajmini oshirish orqali ularning joriy 
likvidlilik darajasini oshirish lozim; uchinchidan, banklarning ―Nostro‖ vakillik 
hisobraqamidagi ortiqcha pul mablag’larini iqtisodiyotning turli tarmoqlariga 
mansub bo’lgan korxonalarning qimmatli qog’ozlariga investitsiya qilish lozim. 
Ushbu taklifimizning amaliyotga tatbiqi natijasida: 
– tijorat banklarining qimmatli qog’ozlardan oladigan daromadlari miqdori 
ko’payadi; 
– yuqori likvidli qimmatli qog’ozlarga qilingan investitsiyalar hisobidan 
tijorat bankining joriy likvidlilik darajasi oshadi; 
– banklarning qimmatli qog’ozlar portfelining likvidlilik darajasi oshadi. 
3. Tijorat banklari daromadlarini tezkor rejalashtirishdaa asosiy e’tibor 
tijorat banklarining kreditlardan olinadigan foizli daromadlarining yalpi daromad 
hajmidagi salmog’ining barqarorligini ta’minlashga qaratilishi lozim: 
birinchidan, kreditlarning brutto aktivlar hajmidagi salmog’ini pasayishiga 
yo’l qo’ymaslik zarur; ikkinchidan, kreditlar foiz stavkalarining keskin 
tebrashining oldini olish lozim; uchinchidan, muddati o’tgan kreditlarning brutto 
kreditlar hajmidagi salmog’i ko’rsatkichining me’yoriy darajasini ta’minlash zarur. 

---

125