УЗ
БЕ
КИ
СТ
ОН
РЕ
СП
УБ
ЛИ
КА
СИ
БЮ
ДЖ
ЕТ
ТИ
ЗИ
М
ИД
А
ГА
ЗН
А
ИЖ
РО
СИ
ВА
Х.
ИС
ОБ
ИН
И
ТА
КО
М
И
ЛЛ
А
Ш
ТИ
РИ
Ш
Н
И
Н
Г
ДО
ЛЗ
АР
Б
М
А
СА
ЛА
ЛА
РИ
(Vzbekiston Respublikasi
Moliya vazirligi
,r^r
*■
.J£
-jgT. .S E T
УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
БЮДЖЕТ ТИЗИМИДА ГАЗНА ИЖРОСИ ВА
Щ О Б И Н И ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ
ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ
МАВЗУСИДАГИРЕСПУБЛИКА ИЛМИЙ-АМАЛИЙ
АНЖУ МАИ МАТЕРИАЛЛАРИ ТУПЛАМИ
2021 йил 14 апрел
долзарб масалалари ” мавзусида республика илмий-амалий анжуман. 2021 йил 14-апрель
MAMLAKAT IJTIMOIY SOHALARINI RIVOJLANTIRISHDA
INVESTITSIYALARNI JALB QILISHNING MUHIM AHAMIYATI
Ilmiy rahbar: Ochilov B.B. - TMI o ‘qituvchisi
Matyoqubov O. Y. - TMI talabasi
Bugungi kundagi “Covid-19” sababli dunyo iqtisodiyotidagi regressiv
holat, ko'plab ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish sohalariga ta’sir ko‘rsatmay
qolmadi. Darhaqiqat, uzoq davom etgan global inqiroziy holatlar mamlakat
ijtimoy va iqtisodiy sohalarida investitsiya oqimini sekinlashishiga sabab bo ‘ldi.
Ijtimoiy infratuzilma investitsiyalari aksariyat institutsional investorlar
uchun yangilik emas, chunki ular ko'pincha umumiy infratuzilma fondlari yoki
to'g'ridan-to'g'ri strategiyalarning bir qismidir. Shu bilan birga, infratuzilmani
ajratib turadigan (iqtisodiy) davrlarda ham investitsiyalarning umumiy hajmi
juda kichik bo'lib qoldi. 1990-yillardan beri maktablarda, kasalxonalarda va
boshqa jamoat binolarida investorlarni jalb qilishning ba'zi muhim klasterlari
mavjud edi. Masalan, Buyuk Britaniya, Kanada, Fransiya va boshqa Yevropa
Ittifoqi mamlakatlarida, hatto ba'zi rivojlanayotgan bozorlarda ham davlat-
xususiy sheriklik. So'nggi o'n yil ichida aksariyat joylarda bunday aktivlarni
etkazib berish hajmi kamaydi.
Ijtimoiy hayotning har qanday sohasi singari, ijtimoiy soha ham uning
hozirgi faoliyati va rivojlanishi uchun m ablag‘ talab qiladi, ammo ijtimoiy
sohadagi korxona va tashkilotlarning normal ishlashi nafaqat ularning joriy
mablag'lari hajmiga, balki davlatga va ushbu obyektlarning moddiy bazasini
rivojlantirish.
Ijtimoiy soha obyektlarining moddiy bazasi qiymat jihatidan asosiy
vositalar (kapital) ning umumiy hajmi va tur tuzilishi bilan belgilanishi mumkin.
Ijtimoiy sohaning moddiy bazasining (asosiy vositalarining) holati va
rivojlanishi bevosita asosiy kapitalga investitsiyalarni moliyalashtirishga bog'liq.
Ularning kattaligi va dinamikasi ijtimoiy sohaning moddiy bazasi holati va
rivojlanishining ushbu sifat ko'rsatkichlari darajasini oldindan belgilab beradi.
Hozirgi vaqtda mahalliy va xorijiy adabiyotlarda investitsiyalar va ularning
kontseptual apparatlari muammosiga katta e'tibor berilmoqda.
Markazlashgan sotsialistik davlat sharoitida sarmoyalash muammolariga
amalda jiddiy e'tibor berilmadi va chet el mualliflarining asarlaridan kapitalistik
iqtisodiyotga sarmoyalar tahlili sifatida foydalanildi.
So'nggi o'n yilliklarda investitsiyalarni aniqlashda ikkita asosiy yondashuv
shakllandi - bu qimmat va resurslarga asoslangan.
Investorlar ijtimoiy aktivlar va loyihalar bo'yicha aniqliklarni, ayniqsa
ishonchli uzoq muddatli moliyalashtirish takliflari hamda izchil qoidalarni talab
qiladi.
Moliyalashtirishning
aniqligi
moliyalashtirish va sarmoyalashni
osonlashtiradi. Ijtimoiy infratuzilma aktivlarining investitsiya xususiyatlari
potentsial jihatdan jozibali bo'lib, masalan, davriy bo'lmagan talab, barqaror
daromad va boshqa aktivlar sinflariga nisbatan past korrelyatsiya. Shu bilan
birga, ular kichik va xayoliy bo'lib, tarmoqlar bo'yicha bir xil bo'lmagan,
414
“Узбекистон Республикаси бюджет тизимида газна иж роси ва уисобини такомиллаштиришнинг
natijalarini o'lchash qiyin bo'lgan va siyosiy va qayta muzokaralar olib
boradigan xatarlarga ega bo'lishi mumkin. Ular odatda juda "mahalliy" bo'lib,
mamlakatlar, mintaqalar va munitsipalitetlar bo'yicha turli xil qonunlar va urf-
odatlarga bo'ysunadilar. Buning uchun ham davlat, ham xususiy sektorda
imkoniyatlar, oshkoralik, yaxshi boshqaruv va yaxshi boshqaruv zarur.
Hozirgacha
jahon
tajribasi
shuni
ko'rsatadiki,
xususiy
kapital
sarmoyadorlari kutgan narsalarini ijtimoiy sohalardagi mavjud aktivlar va
loyihalar bilan moslashtirish ilgari rivojlangan bozorlarda ham ilgari
o'ylanganidan kattaroq muammo hisoblanadi. Ko'proq xususiy kapitalni jalb
qilish bo'yicha ko'plab siyosiy tashabbuslar yaxshi ko'rinishi mumkin, ammo
joylarda unchalik samarali bo'lmagan. O'tmishda turli xil infratuzilma aktivlari
uchun hech bo'lmaganda ba'zi joylarda va bir muncha vaqt davomida qanday
yondashuvlar muvaffaqiyatli ishlaganini o'rganishga arziydi.
Ijtimoiy infratuzilmada real ravishda takomillashtirilishi, kengaytirilishi va
kengaytirilishi mumkin bo'lgan turli xil investitsiya strategiyalari va vositalari
mavjud. Masalan, bugungi kunda ko'plab sarmoyadorlar ko'chmas mulkka
o'xshash ijtimoiy infratuzilmani qidirmoqdalar, bu foydalanuvchilardan kutilgan
daromad yoki talabalar turar joyi, parvarish uylari, arzon uy-joylar,
shaharlarning yangilanishi kabi doimiy daromadlar yoki gibrid to'lovlar. Yana
bir misol - sog'liqni saqlash sohasiga investitsiyalarni ko'paytirgan xususiy
kapital kompaniyalari, fondlari (munozarali yangiliklar va samaradorlikni
oshirish bilan bog'liq bo'lgan xizmatlarning sifati va foyda olish bilan bog'liq.
Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki, ko‘zlangan maqsadga va foydaga
erishish uchun uzoq vaqt talab qilinsada, ijtimoiy sohalarga investitsiya kiritish
boshqa sohalardan yuqori darjadagi foyda olish uchun mustahkam asos bo ‘lib
xizmat qiladi.
Shunday qilib, bizning "taklif qilingan" subyektiv ma'noga ega bo'lgan
ijtimoiy harakatlar kontseptsiyasiga murojaat qilgan ijtimoiy investitsiya
tushunchamizga ko'ra, ijtimoiy investitsiya haqiqatan ham muhim darajadagi
ijtimoiy foydali yo'nalish bilan tavsiflanishi kerak.
