Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

 
8.2-rasm. Tijorat banki mablag’larini qimmatli qog’ozlarga joylashtirish 
8.2-rasm ma’lumotlaridan ko’rinadiki, tijorat banklari mablag’larini 
qimmatli qog’ozlarga strategik joylashtirish kutilayotgan daromadni, dispersiya va 
kovariatsiyani uzoq muddatli prognozlashga asoslanadi. Mablag’larni qimmatli 
qog’ozlarga taktik joylashtiri esa, kutilayotgan daromadni, dispersiya va 
kovariatsiyani qisqa muddatli prognozlashga asoslanadi. 
Ресурсларни қимматли қоғозларга жойлаштириш 
Стратегик 
жойлаштириш 
Тактик 
жойлаштириш 
Узоқ муддатли 
прогнозлаш 
Қисқа муддатли 
прогнозлаш 
Кутилаѐтган даромад 
Дисперсия 
Ковариация 

---

111 
 
 
Nazorat uchun savollar 
1. Tijorat bankining investitsiyaon operatsiyalari deganda nimani 
tushunasiz? 
2. Tijorat banklari nima maqsadda yuqori likvidli qimmatli qog’ozlarga 
investitsiya qilishadi? 
3. Tijorat banklari nima maqsadda yuqori likvidli korporativ qimmatli 
qog’ozlarga investitsiya qilishadi? 
4. Tijorat banklari investitsiya portfelini boshqarishning qanday printsiplari 
va mezonlari mavjud? 
5. Tijorat banklari investitsiya portfelini boshqarishning qanday usullari 
mavjud? 
 
 

---

112 
9-BOB. TIJORAT BANKLARI AKTIV VA PASSIVLARINI TEZKOR 
VA STRATEGIK REJALASHTIRISH 
9.1. Tijorat banklari aktiv va passivlarini tezkor va strategik 
rejalashtirishning mohiyati 
Tijorat banklarining moliyaviy barqarorligini ta’minlash, ularning resurs 
bazasini mustahkamlash O’zbekiston Respublikasi bank tizimini o’rta muddatli 
istiqbolda rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlaridan biri hisoblanadi. Bu esa, o’z 
navbatida, tijorat banklarida strategik rejalashtirishni takomillashtirish zaruriyatini 
yuzaga keltiradi. 
Tijorat banklarining likvidliligi va moliyaviy barqarorligini ta’minlash, 
ularning resurs bazasini mustahkamlash bilan bog’liq bo’lgan muammolarning 
mavjudligi banklarda strategik rejalashtirishni takomillashmaganligidan dalolat 
beradi. Xususan, respublikamiz tijorat banklarida balanslashmagan likvidlilik 
muammosining chuqurlashganligi kuzatilmoqda. Buning ustiga, tijorat banklari 
depozit bazasining etarliligi ta’minlanmagan. 2018 yilning 1 yanvar holatiga ko’ra, 
O’zbekiston Respublikasi tijorat banklari depozitlarining umumiy hajmida talab 
qilib olinadigan depozitlarning salmog’i 59,5 foizni tashkil etdi. Bu esa, 
banklarning depozit bazasini etarli emasligini ko’rsatadi. Chunki, tijorat bankining 
depozit bazasi etarli bo’lishi uchun talab qilib olinadigan depozitlarning jami 
depozitlar hajmidagi salmog’i 30 foizdan oshmasligi kerak. 
Tijorat banklarida tezkor rejalashtirish deganda strategik rejalashtirishda 
ko’zda tutilgan reja ko’rsatkichlarining bajarilishini ta’minlashga qaratilgan 
tadbirlar tushuniladi. 
Tijorat banklarida strategik rejalashtirish deganda bankning quyidagi 
faoliyat yo’nalishlari bo’yicha muqobil boshqarish strategiyalarini ishlab chiqish 
jarayonlari tushuniladi: 
– aktivlarni boshqarish; 
– resurslarni boshqarish; 
– risklarni boshqarish; 
– personalni boshqarish; 

---

113 
– marketing.
Tijorat banklarida tezkor rejalashtirish bank faoliyatini boqsharish 
jarayonida 
aniqlangan 
o’zgarishlarning sabablarini aniqlash va ushbu 
o’zgarishlarning salbiy ta’siriga barham berish choralarini ishlab chiqishda muhim 
ahamiyat kasb etadi. 
AQShlik professor J.Sinkining xulosasiga ko’ra, tijorat banki faoliyatining 
har bir yo’nalishi bo’yicha strategik rejalashtirish ishlab chiqilgan bo’lishi va uning 
pirovard maqsadi bank aktivlarining daromadliligi va risk darajalari o’rtasidagi 
mutanosiblikni ta’minlashga qaratilgan bo’lishi kerak. 
J.Sinkining ushbu xulosasi hozirgi zamon bank amaliyoti uchun muhim 
ahamiyat kasb etadi. Buning sababi shundaki, tijorat banklari faoliyatida 
risklarning chuqurlashib ketayotganligi sababli Bazel qo’mitasi tijorat banklari 
faoliyatidagi kredit riski va operatsion riskni baholash va boshqarish bo’yicha 
talablar va yondashuvlarni 2004 yilda qayta ko’rib chiqishga majbur bo’ldi. 
Natijada, kredit riskini baholash bo’yicha yangi ―standartlashgan yondashuv‖ deb 
nomlangan yangi yondashuv va operatsion riskni boshqarish bo’yicha yangi 
bazaviy indikativ yondashuv ishlab chiqildi.