Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

8.3. Tijorat banklari investitsiya portfelining sifatini tavsiflovchi 
ko’rsatkichlar 

---

106 
Tijorat banklarining investitsiya portfelining sifatini baholashda xalqaro 
bank amaliyotida bir nechta ko’rsatkichlardan foydalaniladi. Ulardan asosiylari 
sifatida quyidagilarni ko’rsatish mumkin. 
1. Bir emitentning qimmatli qog’ozlariga qilinadigan investitsiyalarning 
maksimal miqdori. 
Tijorat banki tomonidan bir emitentning qimmatli qog’ozlariga qilinadigan 
investitsiyalar summasi bank birinchi darajali kapitalining 15 foizidan oshib 
ketmasligi kerak.
2. 
Oldi-sotdiga 
mo’ljallangan 
qimmatli 
qog’ozlarga 
qilingan 
investitsiyalarning maksimal miqdori. 
Tijorat banki tomonidan oldi-sotdi uchun mo’ljallangan qimmatli 
qog’ozlarga qilingan investitsiyalarning jami summasi bank birinchi darajali 
kapitalining 25 foizidan oshib ketmasligi kerak.
3. Barcha emitentlarning qimmatli qog’ozlariga qilingan investitsiyalarning 
maksimal miqdori. 
Tijorat banki tomonidan barcha emitentlarning qimmatli qog’ozlariga 
qilingan investitsiyalar summasi bank birinchi darajali kapitalining 50 foizidan 
oshib ketmasligi kerak.
4. Bank investitsiya portfelining daromadlilik darajasi. 
IPd = (P
1 
– P
0
) : P
0
 
Bu erda: 
IPd – investitsiya portfeliniing daromadlilik darajasi; 
P
1 
– investitsiya portfelining so’nggi qiymati; 
P
0
– investitsiya portfelining boshlang’ich qiymati. 
5. Investitsiya portfelining diversifikatsiya darajasi. 
Bir emitentning qimmatli qog’ozlariga qilingan investitsiyalarning 
investitsiya portfelidagi ulushi 7 foizdan oshib ketmasligi kerak. 
6. Yuqori likvidli qimmatli qog’ozlarning investitsiya portfelidagi 
salmog’ining o’zgarishi.

---

107 
Xalqaro bank amaliyotida tijorat banklarining yuqori likvidli qimmatli 
qog’ozlarga qilingan investitsiyalari, bir tomondan, ularning joriy likvidliligini 
ta’minlash imkonini bersa, ikkinchi tomondan, Markaziy bankning ochiq bozor 
operatsiyalari hajmini oshirish imkonini beradi. 
Yuqori likvidli qimmatli qog’ozlar sifatida, odatda, Hukumat tomonidan 
muomala chiqarilgan qimmatli qog’ozlar, Markaziy bankining qimmatli qog’ozlari 
va to’lovi Hukumat tomonidan kafolatlangan qimmatli qog’ozlar kiradi.
Mamlakatimizda uzatma tijorat veksellari, ya’ni trattalar muomalasining 
mavjud emasligi Markaziy bankka diskont kreditlari berish imkonini bermaydi. 
Mamlakat Markaziy banki lombard kreditlarining mavjud emasligi uning 
qayta moliyalash siyosatining samaradorligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi va mazkur 
kreditlar Hukumatning qimmatli qog’ozlarini emissiya qilishning to’xtatilganligi
sababli berilmayotir. Chunki, Markaziy bank faqat hukumat qimmatli qog’ozlarini 
o’zining lombard kreditlari uchun garov ob’ekti sifatida tan oladi. 
2017 yilning 1 yanvar holatiga, qimmatli qog’ozlarga qilingan 
investitsiyalarning brutto aktivlar hajmidagi salmog’i TIF Milliy bankida 0,5 
foizni, Sanoatqurilishbankda – 0,4%, Ipotekabankda - 0,2 foizni tashkil etdi
20
. 
Ushbu holat tijorat banklari investitsion operatsiyalarining daromadliligiga 
va ularning joriy likvidliligiga nisbatan salbiy ta’sirni yuzaga keltiradi. 
Respublikamiz 
tijorat 
banklarining 
investitsiya 
portfelida 
xorijiy 
valyutalarda emissiya qilingan qimmatli qog’ozlar mavjud emas. Demak, 
banklarning investitsiya portfeli milliy valyuta-so’mda emissiya qilingan qimmatli 
qog’ozlardan iborat. Bu esa, respublikamiz tijorat banklarining investitsiya 
portfelini moliyaviy risklarga ta’sirchanligini oshiradi. Bunda inflyatsiya va 
devalvatsiya 
ta’sirida 
banklarning 
qimmatli 
qog’ozlarga 
qilingan 
investitsiyalarining real qiymatini pasayish xavfi yuzaga keladi.