Termiz davlat universiteti zoologiya kafedrasi umurtqalilar zoologiyasi

Umurtqa pog’onasi. Akulaning umurtqasi miya qutisining ensa sohasiga mustahkam birikkan bo’lib, dum suzgichning yuqori pallasigacha davom etadi. Har bir tana umurtqasi umurtqa pog’onasining orqa qismiga birikib ketib, orqa miya kanalini hosil qiluvchi yuqorigi yoy va pastki yoydan iborat.



25-rasm. Akulaning gavda (A) va dum (B) umurtqalarining tuzilishi:
1-umurtqa tanasi; 2-xorda qoldig’i; 3-yuqorigi yoylar; 4-yuqori o’simta qoldig’i; 5-orqa miya kanali; 6-pastki yoylar; 7-pastki o’simta qoldig’i.
Umurtqa tanasining ostki tomonidan pastga qarab pastki yoylar chiqadi. Gavdaning tana bo’limida pastki yoylar qisqa yon o’simtalardan iborat bo’ladi, bu yon o’simtalarga qovurg’alar birikadi. Qovurg’alar uchi erkin bo’lganligidan gavda bo’shlig’ini faqat ustki tomonidan cheklab turadi. Pastki qisqa yoylar dum bo’limida pastki birlashuvchi plastinkalarning yordami bilan juft-juft bo’lib birlashib umurtqa pog’onasidagi gemal kanalni hosil qiladi. Orqa miya kanalining ustki tomonida qator tuzilgan toq tog’aylar-ustki birlashtiruvchi plastinkalar bo’ladi.Akulaning umurtqasi barcha tog’ayli baliqlar singari qo’sh botiqli yoki amfitsel umurtqalardan iborat. Har qaysi umurtqa tanasining markazida teshik mavjud bo’lib, bu teshikdan xorda o’tadi va har qaysi umurtqaning ikkinchi umurtqa bilan qo’shilgan joyida xorda kengayib, umurtqadan o’tganda esa torayadi, ya’ni baliqlar uchun harakterli shakldagi tasbeh yoki ipga tizilgan munchoq shaklida bo’ladi.
Suzgich qanotlar skeleti

Yelka kamari yoki oldingi suzgich qanotlar kamari muskullar qatlamida erkin joylashgan va uchi qorin tomoniga qaragan tog’ay yoyidan iborat. Yoyning chap va o’ng tomonlari o’rtasida bo’rtmalar bo’lib, ularga erkin harakat organlari birikadi. O’simtalardan yuqorida joylashgan qism kurak, pastda joylashgan qism esa karakoid deb yuritiladi.



26-rasm. Akulaning yelka kamari va ko’krak suzgichi:1-karakoid bo’limi; 2-kurak bo’limi; 3-bazaliyalar; 4-radiyaliyalar; 5-elastik ipchalar.
Eng oldingi harakat organlari ko’krak suzgichlari skeleti uch qismdan iborat. Suzgichning asosida uchta tog’ay kamarga birikadigan bazaliya joylashgan. Bazaliyalarga bir tomondan, bir necha qator joylashgan tayoqchasimon tog’aylar-radiyaliyalar birikadi.Chanoq kamari, orqa yoki qorin suzgich qanotlar kamari bevosita kloakaning oldida, gavdaning ko’ndalangiga joylashgan tayoqchasimon toq tog’aylaridan iborat.

7-rasm. Akulaning chanoq kamari va qorin suzgichi:
1-chanoq kamari; 2-bazaliyalar; 3-radialiyalar; 4-elastik ipchalar; 5-kopulyativ organ skeleti.
Akulada qorin suzgichi skeletining o’zida faqat bitta yoki ikkita bazaliya bor. Radialiyalar ularning tashqi qirrasiga birikadi.
Toq suzgichlar skeleti radialiya va elastik ipchalardan tashkil topgan.