Temanıń aktuallıǵı

1. 1. Kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń biykar bolıwı ayriqsha puqaralıq -huqıqıy institut retinde.

Bazar ekonomikası sharayatında puqaralıq -huqıqıy munasábetlerdiń jańa mazmun hám mánis kásip etiwi, puqaralıq huqıqı sub'ektleriniń huqıq hám minnetlemelerin ámelge asırıwdıń bazar ekonomikası talaplarına sáykes keletuǵın usıllarınıń payda bolıwı hám de puqaralar hám yuridikalıq shaxslar ortasındaǵı shártnama munasábetlerin tártipke salıwda jańa nızamshılıq bazasınıń qáliplesiwi puqaralıq huqıqınıń bir qatar institutları rawajlanıwlasıwı hám jańa qaǵıydalar tiykarında rawajlanıwına alıp keldi.

Ekonomikalıq turmısda payda bolǵan jańa munasábetlerdi huqıqıy tártipke salıwda puqaralıq huqıqınıń basqa institutları sıyaqlı “yuridikalıq adamlardıń biykar bolıwı” institutı da zárúrli áhmiyetke iye.
Tikkeley puqaralıq huqıqınıń sol institutı arqalı sub'ektler ortasındaǵı puqaralıq mámilesinde anıqlıq, múlk huqıqı hám minnetleme huqıqı institutlarında zárúrli jaǵday puqaralıq huqıqıy munasábet qatnasıwshılarınıń óz-ara munasábetlerinde hatti-hárekettiń baslanıw waqtı, sub'ektiv huqıqlardı ámelge asırıw, qarızdar hám kreditor ortasındaǵı munasábetlerdiń múddetleri, óz huqıqın talap qılıw waqtı, huqıq sub'ektliligining tamam bolıw waqıtı belgilenedi. Puqaralıq huqıqınıń joqarıdaǵı qásiyetlerine iye bolǵan institutı bul yuridikalıq adamlardıń biykar bolıwı institutı bolıp tabıladı.
Yuridikalıq adamlardıń biykar bolıwı institutınıń puqaralıq huqıqınıń ǵárezsiz institutı retinde tán alınıwına sebep ne degen soraw tuwıladı. Sol sorawǵa juwap beriwden aldın huqıq institutı máselesine itibar qaratıw kerek.
M. A. Axmadshoevaning pikrine qaraǵanda huqıq institutı huqıqıy normalardıń bólek toparı bolıp, ol social munasábetlerdiń arnawlı bir túrin tártipke saladı. Ádetde huqıq institutı huqıqıy normalardıń onsha Úlken bolmaǵan turaqlı toparı bolıp, ol social munasábetlerdiń málim bir túrin tártipke saladı. 36 Bul pikirlerdi dawam ettirib sonı atap ótiw kerek, huqıq institutları tárepinen tártiplestiriletuǵın social munasábetler ulıwmalıq hám óz-ara ajıralmaslıq kózqarasınan gruppalanıwı kerek.
I. B. Zokirovning pikrine qaraǵanda huqıq institutı degende onsha iri bolmaǵan bir túrdegi social munasábetlerdi tártipke soluvchi normalar jıyındısı, yaǵnıy kompleksi túsiniledi37. Pikirimizcha bul jerde gáp degi “... bir-biri menen óz-ara baylanıslı bolǵan social munasábetlerdiń arnawlı bir toparı” degende ulıwmalıǵı, ayriqshalıǵı hám bólek tárepleri menen basqa gruppa daǵı social munasábetlerden ajralıp turıwshı munasábetler tushunilmog'i kerek.
Birpara ilimpazlardıń pikrine qaraǵanda puqaralıq -huqıqıy institutları degende, puqaralıq huqıqı normalarining olar tártipke soluvchi social munasábetlerdiń ayriqsha qásiyetleri jáne social munasábetlerdiń bólek túrlerinen kelip shıǵıp, gruppalarǵa biriktirilishi túsiniledi38.
N. D. Yegorovning tán alıw etiwishe, puqaralıq huqıqınıń ol yamasa bul kishi tarawı predmetine kiretuǵın social munasábetler bólek toparınıń ayriqsha qásiyetleri olardıń dúzılıw differentsatsiyasini toldıradı hám arnawlı bir kishi tarawlar sheńberinde tiyisli huqıq institulari ámeldegi bolıwı támiyinleydi39.
Puqaralıq huqıqı institutlarına bildirilgen bul pikirler álbette logikalıq tıykarǵa iye. Bul pikirlerden kelip shıǵıp yuridikalıq adamlardıń biykar bolıwın tártipke soluvchi ulıwmalıq, ayriqshalıq, ajıralmas baylanıslılıq kriteryaları tiykarında biriktirilgen puqaralıq huqıqıy normalar yuridikalıq shaxslardı biykar bolıw institutın quraydı.
Yuridikalıq shaxslar biykar bolıwın puqaralıq huqıqı daǵı ǵárezsiz institut retinde tán alıw etıwde tómendegi faktorlar tiykar bolıp xızmet etedi:
- bekor bolıw fakti puqaralıq huqıqınıń basqa sub'ektlerinde uchramaydi (mámlekettiń ǵalabalıq huqıq sub'ekti retinde biykar bolıwın puqaralıq huqıqıy munasábet retinde bahalab bolmaslıǵın esapqa alǵan halda );
- yuridik adamlardıń biykar bolıwı ayriqsha social munasábetler toparın shólkemlesken halda mudamı ǵalabalıq hám jeke tártiptiń tıǵız baylanıslılıǵı tiykarında ámelge asıriladı ;
- yuridik adamlardıń biykar bolıwı menen baylanıslı munasábetlerdi puqaralıq huqıqınıń basqa institutlarında ámeldegi normalar menen tártipke salıw múmkin emes;
- bekor bolıw fakti mudamı mámlekettiń ekonomikalıq rawajlanıwı menen bekkem baylanıslı esaplanadı ;
- bekor bolıw procesi de materiallıq da protsessual normalar menen tártiplestiriledi.
Usı instituttıń ayriqsha tárepi sonda, bul institut óziniń huqıqıy áqibeti, maqseti hám wazıypasına kóre bir-birdan parq etiwshi eki usılǵa bólinedi. Bul usıllar bir-birinen parq qilsada, olardı birden-bir maqset, yaǵnıy yuridikalıq shaxstı huqıq sub'ekti retinde bariligiga toqtatıw beriw birlestiradi.
Yuridikalıq shaxslardı biykar bolıw institutında qayta shólkemlestiriw arqalı yuridikalıq shasxning biykar bolıwı ayriqsha orınǵa iye. qayta shólkemlestiriw “biykar bolıw” institutı daǵı járdemshi institut retinde ózinde, yuridikalıq shasxlar ortasındaǵı huqıqıy miyrasxorlıqtı, huqıq hám minnetlemelerdiń toqtatıw tapmastán basqa sub'ektke ótiwi múmkinligin, kreditorlarning huqıqları hámme waqıt támiyinleniwin ańlatadı. FKning 50-statyasında yuridikalıq shaxs qayta islengende huqıqıy miyrasxorlıqqa salıstırǵanda tómendegi qaǵıydalardı bekkemleydi:
- yuridik shaxslar qosıp jiberilganida olardan hár birewiniń huqıq hám minnetleri tapsırıw hújjetine muwapıq tazadan payda bolǵan yuridikalıq shaxsqa ótedi. Yuridikalıq shaxs basqa yuridikalıq shaxsqa qosılganida, bul yuridikalıq shaxsqa qosılǵan yuridikalıq shaxstıń huqıq hám minnetleri tapsırıw hújjetine muwapıq ótedi. Yuridikalıq shaxs bólingen táǵdirde onıń huqıq hám minnetleri bólistiriw balansına muwapıq tazadan payda bolǵan yuridikalıq shaxslarǵa ótedi. Yuridikalıq shaxs quramınan bir yamasa bir neshe yuridikalıq shaxs ajralıp shıqqanında qayta islengen yuridikalıq shaxstıń huqıq hám minnetleri bólistiriw balansına muwapıq olardıń hár birine ótedi. Bir túrdegi yuridikalıq shaxs basqa túrdegi yuridikalıq shaxsqa aylantırılǵanında (shólkemlestirilgen- huqıqıy forması ózgertirilgeninde), qayta islengen yuridikalıq shaxstıń huqıq hám minnetleri tapsırıw hújjetine muwapıq tazadan payda bolǵan yuridikalıq shaxsqa ótedi.
Bul qaǵıydalar yuridikalıq shaxstı qayta shólkemlestiriwdiń barlıq túrlerinde huqıqıy miyrasxorlıqtıń ayriqsha táreplerin anıq belgileydi.
Qayta islengende kreditorlar huqıqlarınıń kepillikleri retinde, yuridikalıq shaxstı qayta shólkemlestiriw tuwrısında qarar qabıl etken yuridikalıq shaxs shólkemlestiriwshileri (qatnasıwshıları ) yamasa organ qayta tashkil atırǵan yuridikalıq shaxstıń kreditorlarini bul haqqında jazba túrde xabarlı etiwleri shártligi, qayta tashkil atırǵan yuridikalıq shaxstıń kreditori sol yuridikalıq shaxstıń qarızdar bolıwına alıp kelgen minnetlemelerdi bıykarlawdı yamasa múddetinen aldın orınlawdı hám de záleldi tólewdi talap etiwge haqılılıǵı, eger bólistiriw balansı qayta islengen yuridikalıq shaxstıń huqıqıy miyrasxorın anıqlaw imkaniyatın bermasa, tazadan payda bolǵan yuridikalıq shaxslar qayta islengen yuridikalıq shaxstıń óz kreditorlari aldındaǵı minnetlemeleri boyınsha solidar juwapker bolıwları belgilengen (FKning 52-statyası ).
Yuridikalıq adamlardıń biykar bolıw institutı quramına kiretuǵın normalar arnawlı bir bir sistemaǵa asırılmaǵanlıǵı hám túrli nızam hújjetlerinde, hár bir yuridikalıq shaxstıń qásiyetlerinen kelip shıǵıp Belgilengenligin aytıp ótiw kerek. Yuridikalıq adamlardıń biykar bolıw institutı tikkeley ayriqsha huqıqıy mártebege iye bolǵan hám puqaralıq huqıqınıń ǵárezsiz sub'ekti esaplanǵan shaxstı putkinley tamamlaw retinde bir qansha háreketlerde ańlatpalanadı. Birinshi náwbette bunday háreketler retinde yuridikalıq shaxstı tamamlaw boyınsha suddıń yamasa tiyisli organdıń yoxud shólkemlestiriwshilerdiń sheshimi bolıwı kerek bolsa, ekinshiden bolsa, tamamlaw procesiniń basqıshları esaplanadı. Úshinshiden bul institut ushın tán bolǵan taǵı bir ayriqsha ózgeshelik, usı institut nátiyjesinde payda bolatuǵın aqıbettiń onı ámelge asırıw procesi menen tıǵız baylanıslılıǵı bolıp tabıladı.
Birinshi jaǵdayda yuridikalıq shaxslardı biykar bolıw instituttıń huqıqıy institut retinde kórinetuǵın bolıwınıń tiykarları, onıń payda bolıw shártleri hám baslanıw waqtı názerde tutıladı. Yaǵnıy bunda, yuridikalıq shaxslardı tamamlaw institutı normalari háreketleniw tiykarları hám ámeliyatda qollanılıwdıń baslanıw waqıtı arnawlı bir shártler tiykarında belgilep quyıladı. FKda bul tiykarlar tiyisli tártipte sanap ótilgen bolıp, olar eki gruppaǵa bólinedi. Birinshi gruppaǵa yuridikalıq shaxslardı suddıń sheshimisiz, shólkemlestiriwshiler hám múlk iyeleriniń qálewi menen biykar bolıw jaǵdayları kirsa, ekinshi gruppaǵa iskerligi dawamında nızam hújjetlerine hám yuridikalıq adamlardıń huqıqıy mártebein hám huqıqıy uqıpın belgileytuǵın talaplardıń aynıwı áqibetinde suddıń sheshimi menen biykar bolıw tiykarları kiredi.
FK birinshi gruppaǵa tómendegi jaǵdaylardı kiritedi:
- yuridik shaxstıń shólkemlestiriwshileri (qatnasıwshıları ) dıń yamasa shólkemlestiriw hújjetleri menen tamamlawǵa kepillik berilgen yuridikalıq shaxs organınıń sheshimine muwapıq ;
- shu atap aytqanda yuridikalıq shaxstıń ámel qılıw múddeti tawısıwı, onı shólkemlestiriwden gózlengen maqsetke erisilgenligi munasábeti menen; - yuridik shaxstı shólkemlestiriw sıyaqlında nızam hújjetleri aynıwına jol qoyılǵanlıǵı sebepli, eger bul buzılıwlardı jónge salıw etip bolmasa, sud yuridikalıq shaxstı dizimnen ótkeriwdi haqıyqıy emes dep tapqanda.
Álbette usı jaǵdaylardıń barlıǵı huqıqıy tiykarlarǵa ıyelewi, hesh qanday nápsiqaw yamasa basqa unamsız niyetlerdi kózlenmagan bolıwı, aldaw yamasa kózbuyamachilik maqsetlerinde ámelge oshrilmayotgan bolıwı kerek boladı.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2007 jıl 27 apreldegi
№PQ-630 Sheshimi menen tastıyıqlanǵan “Isbilermenlik sub'ektlerin qálegen tamamlaw hám olardıń iskerligin toqtatıw tártibi tuwrısında” gi Qaǵıydaında yuridikalıq shaxslardı qálegen tamamlawdıń tómendegi tiykarları bir- birinen parıq etedi:
- moliya-xojalıq iskerligin ámelge asırıwshı kárxanalardı qálegen tamamlaw tártibi;
- davlat ro'yxatidan o'tkazilgan vaqtdan boshlab moliya-xojalıq iskerligin yuritmayotgan kárxanalardı qálegen tamamlaw tártibi.
Usı Qaǵıydada belgilengen tamamlaw tártibi qollanıw etilmeytuǵın yuridikalıq shaxslar dizimi tómendegishe belgilengen:
- banklar hám basqa kredit shólkemler;
- sug'urtalovchilar;
- shaharni tashkil etuvchi korxonalar va ularga tenglashtirilgan kárxanalar ;
- qonun hújjetlerinde názerde tutılǵan bankrotlik belgilerine iye bolǵan kárxanalar.
Kárxananı qálegen tamamlaw tuwrısındaǵı qarar onıń shólkemlestiriwshileri (urıs qatnasıwshısıları ) tárepinen, nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte qabıl etiledi. Qararda tómendegiler kórsetiledi:
- tugatuvchi - tamamlaw komissiyası (onıń aǵzaları quramı ) yamasa fizikalıq shaxs (pasportı maǵlıwmatları );
- mo'ljallanayotgan tamamlaw múddeti.
Usınıń menen birge, usı Qaǵıydaǵa muwapıq, kárxana shólkemlestiriwshileri (urıs qatnasıwshısıları ) tamamlawdıń qálegen basqıshında iskerligin qayta tiklew hám tamamlaw procesin toqtatıw tuwrısında qarar qabıllaw huqıqına ega40.
Ekinshi gruppaǵa bolsa tómendegi jaǵdaylar yuridikalıq shaxslardı tamamlaw tiykar boladı :
- faoliyat ruxsatnamasız (litsenziyasız ) ámelge asırılǵanda ;
- qonun tárepinen qadaǵan etilgen iskerlik ámelge asırılǵanda ;
- altı ay dawamında (sawda hám sawda -dáldalshılıq kárxanası bolsa - úsh ay dawamında ) bank esapbetleri boyınsha pul operatsiyaların ótkeriw menen baylanıslı qarjı-xojalıq iskerligi ámelge asırilmaganda (dıyxan hám fermer xojalıqları bunnan tısqarı );
- davlat diziminen ótkerilgen waqıttan baslap bir jıl ishinde ustav fondı shólkemlestiriw hújjetlerinde názerde tutılǵan muǵdarda qáliplestirilmagan táǵdirde;
- qonun hújjetlerinde basqasha tártip názerde tutılǵan bolmasa, sonıń menen birge FKda názerde tutılǵan basqa jaǵdaylarda suddıń sheshimine muwapıq.
Bul tiykarlar yuridikalıq shaxslardı tamamlawdıń baslanıw fakti retinde huqıqıy instituttıń baslanǵısh normalarini ózinde ifolaydi. Zero, olardıń ámeldegi bolmawi, usı institut jáne onıń normalarining ámel etpesligiga hám ámeldegi bolmawine alıp kelerdi. Usı jaǵdaylar haqqında keyingi paragraflarda keńlew toqtalishimizni názerde tutıp olardıń hámmesi arnawlı bir ulıwmalıqqa birlesken normalar ekenligin hám sol munasábet menen yuridikalıq adamlardıń tamamlanılıw qaǵıydaların belgileytuǵın normalar jıyındısı puqaralıq huqıqınıń ayriqsha institutın ekanlgini atap ótiw kerek. Yuridikalıq shaxslardı tamamlaw basqıshları bul ulıwma qaǵıydaǵa kóre, yuridikalıq adamlardıń huqıq hám minnetlerin miyrasxorlarǵa ótkermesten biykar bolıwın rásmiylestiruvi, kreditor talapların qandırıwǵa qaratılǵan.
Tamamlaw komissiyası yuridikalıq shaxstı mámleket diziminen ótkeriw haqqındaǵı maǵlıwmatlar basıp shiǵarılatuǵın baspasóz shólkemlerinde yuridikalıq shaxstıń tamamlanılıwı hám de onıń kreditorlari tárepinen talaplardı bayanlaw tártibi hám múddeti haqqında xabar daǵaza etedi. Bul múddet tamamlaw haqqında xabar daǵaza etilgen waqıttan baslap eki aydan kem bolıwı múmkin emes.
Tamamlaw komissiyası kreditorlarni anıqlaw hám depitorlik qarızın alıw ilajların kóredi, sonıń menen birge kreditorlarni yuridikalıq shaxs tamamlanılıwı haqqında jazba túrde xabarlı etedi.
Kreditorlar tárepinen talaplardı qoyıw ushın belgilengen múddet tamam bolǵanınan keyin tamamlaw komissiyası aralıq tamamlaw balansın dúzedi, bul balans tamamlanılıp atırǵan yuridikalıq shaxs buyım-múlkiniń quramı, kreditorlar qoyǵan talaplar dizimi, sonıń menen birge olardı qaray shıǵıw nátiyjeleri tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı óz ishine aladı.
Aralıq tamamlaw balansı yuridikalıq shaxstı tamamlaw tuwrısında qarar qabıl etken yuridikalıq shaxs shólkemlestiriwshileri (qatnasıwshıları ) yamasa organ tárepinen yuridikalıq shaxslardı mámleket diziminen ótkeriwshi organ menen kelgenler halda tastıyıqlanadi.
Eger tamamlanılıp atırǵan yuridikalıq shaxs (mákemelerden tısqarı ) ixtiyoridagi pul qarjları kreditorlarning talapların qandırıw ushın jetkilikli bolmasa, tamamlaw komissiyası yuridikalıq shaxstıń buyım-múlkin kim asdı sawdası arqalı sud qararların jırlaw ushın belgilengen tártipte sotadi.
Tamamlanılıp atırǵan yuridikalıq shaxs kreditorlariga pul summaların tólew tamamlaw komissiyası tárepinen bul Kodeksning 56 -statyasında belgilep qoyılǵan gezek tártibinde, aralıq tamamlaw balansına muwapıq, ol tastıyıqlanǵan kúnden baslap ámelge asıriladı. Kreditorlar menen esap -kitap qılıw tawsılǵanınan keyin tamamlaw komissiyası tamamlaw balansın dúzedi, onı yuridikalıq shaxstı tamamlaw tuwrısında qarar qabıl etken yuridikalıq shaxs shólkemlestiriwshileri (qatnasıwshıları ) yamasa organ yuridikalıq shaxslardı mámleket diziminen ótkeriwshi organ menen kelgenler halda tastıyıqlaydı.
Tamamlanılıp atırǵan mámleket kárxanasınıń buyım-múlki, tamamlanılıp atırǵan shólkemdiń bolsa - pul qarjları kreditorlarning talapların qandırıw ushın jetkilikli bolmasa, kreditorlar óz talaplarınıń qalǵan bólegin bul kárxana yamasa shólkem mal-múlklii esabınan qandırıw tuwrısında sudqa dawa menen shaqırıq qılıw huqıqına iye esaplanadılar.
Yuridikalıq shaxstıń kreditorlar talapları qandirilganidan keyin qalǵan buyım-múlki onıń sol buyım-mulkka materiyaliq huqıqlarǵa yamasa bul yuridikalıq shaxsqa salıstırǵanda májburiy huqıqlarǵa iye bolǵan shólkemlestiriwshilerine (qatnasıwshılarına ), eger nızam hújjetlerinde ózgeshe tártip názerde taza bolsa, tapsırıladı.
Mámleket diziminen ótkerilgen waqıttan baslap qarjı-xojalıq iskerligin ámelge asırmay atırǵan kárxanalardı tamamlaw, sonıń menen birge olardı shólkemlestiriwshileri joq ekenliginde tamamlaw dástúri hám qásiyetleri nızam hújjetleri menen tártiplestiriledi. Yuridikalıq shaxstıń tamamlanılıwı haqqındaǵı jazıw yuridikalıq adamlardıń birden-bir mámleket reestriga kiritip qoyılǵanınan keyin yuridikalıq shaxstı tamamlaw tamamlanǵan, yuridikalıq shaxstıń iskerligi bolsa tawsılǵan esaplanadı.
Yuridikalıq shaxs tamamlanılayotganida birinshi náwbette puqaralardıń miynetke tiyisli huqıqıy munasábetlerinen kelip shıǵıs, alimentlarni undirishdan hám avtorlıq shártnamaları boyınsha sıylıq tólew haqqındaǵı talapları, sonıń menen birge turmısına yamasa sawlıgına zálel jetkezgenligi ushın tamamlanılıp atırǵan yuridikalıq shaxs juwapker bolǵan puqaralardıń talapları da tiyisli vaqtbay tólewlerdi kapitallastırıw jolı menen qánaatlantiriladi. Basqa kreditorlarning talapları nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan tártipte hám shártlerde qánaatlantiriladi.
Yuridikalıq shaxslardı biykar bolıwı institutında bankrotlik járdemshi institutı bólek hamiyatga iye boladı. Ádetde járdemshi institut arnawlı bir huqıq institutı quramına kirip, ayriqsha bólek dúzılıwǵa iye boladi41. Qarızdarlıq subinstitutining ózine tán bólek dúzilisi sonda,
«bankrotlik» termini astında arnawlı bir sub'ektti huqıq sub'ekti retinde tawsılıwı faktining túsinigi, mánisi, zárúriyatı, zárúrli shártleri sıyaqlı jaǵdaylar menen birge, bankrotlik munasábetleriniń mazmunı, bankrotlik munasábetleriniń sub'ektleri, bankrotlik procesiniń baslanıwı, kórkem onersiya, sud kórkem onersiyasi, sırtqı basqarıw, bankrotlikning sud processinde kóriliwi, ayırım túrdegi kolrxonalar bankrotligining ayriqsha qásiyetleri sıyaqlı júdá quramalı jaǵdaylar hám háreketler jatadı. Qarızdarlıqtıń júdá quramalı basqıshlı hám bir neshe ayriqsha táreplerge iye usıllardı ózinde birlestirgen qaǵıydalar jıyındısı retinde «yuridik shaxslardı biykar bolıwı» institutınan bólek, puqaralıq huqıqı salasınıń ǵárezsiz institut retinde bahalaw da múmkin. Biraq, bunda bankrotlik institutınıń barlıq jaǵdayları da
«yuridik shaxslardı biykar bolıwı» institutına tiyisli bolmasada, bankrotliknig tiykarǵı maqseti de yuridikalıq shaxstı tamamlaw esaplanadı. Usınıń sebepinen bankrotlik bir waqtıniń ózinde «yuridik shaxslardı biykar bolıwı» institutı daǵı járdemshi institut hám bólek ǵárezsiz huqıq institutı ham bolıp tabıladı. Usınıń menen birge bankrotlik institutı óziniń usılları, ámelge asırilatuǵın dástúrleri hám basqa tárepleri menen puqaralıq huqıqı salasınıń emes huqıq basqa tarawı qaǵıydaların da ózinde ańlatadı. Mısalı, puqaralıq protsessi hám xojalıq protsessi, isbilermenlik huqıqı hám korporativ huqıq, basqarıw huqıq normalari bankrotlik institutında óz ańlatpasın tapqan. Kommerciyashı shólkem bolǵan yuridikalıq shaxs, mámleket kárxanasınan tısqarı, sonıń menen birge matlubot kooperativi yamasa social fond formasında jumıs alıp baratırǵan yuridikalıq shaxstıń kreditorlar talapların qandırıwǵa qurbi yetmasa, suddıń sheshimine muwapıq ol nashar (bankrot ) dep esaplanıwı múmkin. Qarızdarlıq (ekonomikalıq qorenishlik) - xojalıq sudı tárepinen tán alıw etilgen, qarızdardıń pul minnetlemeleri boyınsha kreditorlar talapların tolıq kólemde qandırıwǵa hám (yamasa ) májburiy tólewler boyınsha óz minnetlemein tolıq kólemde orınlawǵa ılayıq emesligi esaplanadı (“Qarızdarlıq tuwrısında” gi nızamnıń 3-statyası ).
Ulıwma qaǵıydaǵı kóre, yuridikalıq shaxstıń bankrot dep esaplanıwı onıń tamamlanılıwına alıp keledi. Kommerciyashı shólkem bolǵan yuridikalıq shaxs, sonıń menen birge matlubot kooperativi yamasa social fond formasında jumıs alıp baratırǵan yuridikalıq shaxs bankrotlik belgileri ámeldegi bolǵan táǵdirde ózin bankrot dep tabıw tuwrısındaǵı arza menen sudqa shaqırıq etedi. Suddıń yuridikalıq shaxstı bankrot dep esaplawı tiykarları, sonıń menen birge bunday yuridikalıq shaxstı tamamlaw tártibi nızamda belgilenedi.
Yuridikalıq shaxstı biykar bolıw institutınıń puqaralıq huqıqınıń ǵárezsiz institutı retindegi qásiyetleri sonda, eger opat etken puqaranıń buyım-múlkine hám minnetlemelerine salıstırǵanda miyrasxorlıq huqıqı institutı qollanıw etilse, biykar bolǵan yuridikalıq shasxlarga salıstırǵanda naǵız ózi munasábetlerdi tártipke soluvchi normalar jıyındısın quraytuǵın
«bekor bolıw» institutı qollanıladı. Yuridikalıq shaxs «rasmiy shaxs» bolǵanlıǵı jáne onıń hár bir qatti-háreketi rásmiylestirilip barılıwı sebepli onı bıykarlaw da bólek qaǵıydalarǵa tiykarlandiki, puqaralıq huqıqınıń basqa sub'ektlerine salıstırǵanda bul qaǵıydalardı qóllawdıń múmkinshiligi joq.
Sol munasábet menen yuridikalıq shaxslardı biykar bolıwı munasábetlerdi tártipke soluvchi qaǵıydalar óziniń qásiyetleri, tártipke salıw usılı (bunday basqarıw tártip elementleriniń bar ekenligi), ámelge asırilish mexanizmi hám processlerinen kelip shıǵıp, yuridikalıq Shaxslarni bekor bo'lishini fuqarolik huquqining alohida mustaqil institutı retinde tán alıw etiw múmkin.

Bul bap juwmaǵında tómendegi juwmaqlarǵa kelindi:

1. muallif yuridikalıq adamlardıń biykar bolıw túsinigin analiz etip, yuridikalıq adamlardıń biykar bolıwı túsinigine tómendegishe ilimiy-doktrinial tariypni usınıs etedi:
- yuridikalıq adamlardıń biykar bolıwı degende, yuridikalıq shaxstıń qayta shólkemlestiriw hám tamamlanılıw jolı menen, kreditorlarning talapların esapqa alǵan halda hám huqıqıy miyrasxorlıq tiykarında, puqaralıq huqıqı sub'ekti retinde tawsılıwı túsiniledi.
2. Yuridikalıq adamlardıń biykar bolıw túsiniginiń mánisi hám
mazmunı jóninde toqtalıp, «bekor bolıw» termini huqıqıy mazmunga iye, ámelge asırilish arnawlı bir huqıqıy aqıbetti payda etetuǵın,
puqaralıq huqıqı sub'ektliligi mártebein belgilewde tásir
kórsetetuǵın yuridikalıq faktning ayriqsha túri degen juwmaqqa keliw múmkin. Zero, yuridikalıq fakt sıyaqlı «bekor bolıw» nızam jol qoyǵan
háreketler arqalı ámelge asıriladı hám hámme waqıt puqaralıq huqıq hám minnetlerin (basqasha aytqanda sub'ektlilikni) biykar bolıwına alıp keledi.
3. Yuridikalıq shaxslardı tamamlaw túsiniksine tómendegishe ilimiy- doktrinial anıqlama beriw mumkni:
- yuridik shaxstı tamamlaw degende, onıń huqıq hám minnetleri huqıqıy miyrasxorlıq tártibinde basqa shaxsqa topırdan, nızam hújjetlerinde
belgilengen tártipte yuridikalıq shaxs iskerliginiń tawsılıwı hám biykar etiliwine aytıladı.
4. Yuridikalıq shaxslar biykar bolıwın puqaralıq huqıqı daǵı ǵárezsiz institut retinde tán alıw etıwde tómendegi faktorlar tiykar bolıp xızmet etedi:
- bekor bolıw fakti puqaralıq huqıqınıń basqa sub'ektlerinde uchramaydi (mámlekettiń ǵalabalıq huqıq sub'ekti retinde biykar bolıwın puqaralıq huqıqıy munasábet retinde bahalab bolmaslıǵın esapqa alǵan halda );
- yuridik adamlardıń biykar bolıwı ayriqsha social munasábetler toparın shólkemlesken halda mudamı ǵalabalıq hám jeke tártiptiń tıǵız baylanıslılıǵı tiykarında ámelge asıriladı ;
- yuridik adamlardıń biykar bolıwı menen baylanıslı munasábetlerdi puqaralıq huqıqınıń basqa institutlarında ámeldegi normalar menen tártipke salıw múmkin emes;
- bekor bolıw fakti mudamı mámlekettiń ekonomikalıq rawajlanıwı menen bekkem baylanıslı esaplanadı ;
- bekor bolıw procesi de materiallıq da protsessual normalar menen tártiplestiriledi.
1. Yuridikalıq shaxstıń biykar bolıwı yuridikalıq fakt retinde payda etetuǵın huqıqıy aqıbetlerdiń keń qamtılǵan hám yuridikalıq shaxs túrleri sıyaqlı hár túrli bolıp tabıladı. Lekin mine sonday keń qamtılǵanlıq hám reń-baranglik arnawlı bir ulıwma qaǵıydalarǵa hám kriteryalarǵa tiykarlanadı. Biykar bolıw nátiyjesinde «yuridik shaxs»- dep atalatuǵın sub'ekttiń mártebesi ózgeredi yamasa ol pútkilley iskerligin tamamlaydı. Usınıń menen birge biykar bolıw mudamı yuridikalıq shaxslar iskerligine toqtatıw beriliwine alıp kelediki, bul usı instituttıń eń zárúrli tárepi bolıp tabıladı.
2. Avtor yuridikalıq adamlardıń biykar bolıwı menen baylanıslı munasábetlerdi tártipke soluvchi nızam hújjetlerin ilimiy-teoriyalıq tárepten analiz etip, usı tarawdıń nızamshılıǵınıń tarqaq halda ekenliginen kelip shıǵıp, Ózbekstan Respublikasınıń «Yuridikalıq shaxlarni qayta shólkemlestiriw hám tamamlaw tuwrısında» gi nızamın qabıllaw kerek dep esaplaydı.
Dissertantning pikrine qaraǵanda usı nızamda yuridikalıq shaxslardı qayta shólkemlestiriw túsinigi, qayta shólkemlestiriw usılları, qayta shólkemlestiriw Procesi jáne onı ámelge asırıw qaǵıydaları, bólistiriw balansı hám tapsırıw aktı, kreditorlar huqıqları hám olardıń kepillikleri, kreditorlar máplerdi qorǵaw, huqıqıy miyrasxorlıq, yuridikalıq shaxslardı tamamlaw tiykarları, tártibi, tamamlaw tuwrısındaǵı qarar, tamamlaw komissiyası jáne onıń iskerligi, kreditorlar talapların qandırıw tártibi, aralıq tamamlaw balansı hám tamamlaw balansı, yuridikalıq shaxs tamamlanılǵanda kreditor talapların qánaatlantırıw sıyaqlı máseleler óz ańlatpasın tabıwı kerek.