Temanıń aktuallıǵı

1. 1. Kommerciyashı yuridikalıq shaxslar qayta tashkil etilishning huqıqıy aqıbetleri.

Yuridikalıq adamlardıń biykar bolıwı ol qaysı tártip hám usılda, qaysı tiykarlarǵa kóre ámelge asırılıwınan qaramastan huqıqıy aqıbetlerdi payda etedi. Yuridikalıq shaxslar biykar bolǵanınan payda bolatuǵın huqıqıy aqıbetlerdi olardıń qásiyetleri, mazmunı hám sub'ektke salıstırǵanda tásirine kóre, tómendegi gruppalarǵa bolıw múmkin:

1. Biykar bolıw hámme waqıt yuridikalıq shaxstı sub'ekt retinde toqtatıw bolıwına alıp keledi;
2. Bir sub'ektke tiyisli huqıq hám minnetlemeler ekinshi sub'ektke ótedi;
3. Sub'ekttiń huqıq hám minnetlemeleri onıń sub'ektliligi sıyaqlı pútkilley tawsıladı ;
4. Biykar bolıw kreditorlar máplerin qorǵawǵa qaratıladı ; 5. Yuridikalıq shaxslar biykar bolǵanda yamasa jańa huqıq sub'ekti payda boladı
yamasa huqıq sub'ekti tawsıladı ;
6. Biykar bolıw huqıq sub'ektleriniń huqıqıy mártebein ózgeriwine alıp keledi;
7. Biykar bolıw procesi úshinshi adamlardıń qatnasıwında ámelge asırılıwı múmkin.
Yuridikalıq shaxstıń payda bolıwı zárúrli yuridikalıq fakt bolǵanlıǵı sebepli, puqaralıq huqıqında yuridikalıq shaxs iskerliginiń biykar bolıwı da zárúrli áhmiyetke ega90.
Atap ótiw kerekki, «bekor bolıw» termini tek yuridikalıq shaxslarǵa (puqaranıń jalǵız tártip degi iskerligine salıstırǵanda bankrotlik qollanıladı ) qollanıladı jáne onı huqıq sub'ekti retinde tawsılıwına alıp keledi.
«Biykar bolıw» ayriqsha huqıq sub'ekti esaplanǵan, huqıqıy munasábetlerde qatnasıw eta alatuǵın hám mudamı bar ekenligi dawamında huqıq hám minnetlerge iye bolǵan sub'ektti joqarıdaǵı jaǵdaylardan juda etiwi nátiyjesinde yuridikalıq shaxs óziniń iskerligine juwmaq yasaydi. «Tashkil tabıw» terminin puqaralarǵa hám mámleketke qollanıw etip bolmaǵanı sıyaqlı
«bekor bolıw» terminin da bul sub'ektlerge qollap bolmaydı. Zero, yuridikalıq shaxs kimning erki-shıdamlılıǵı tiykarında tashkil tapar eken, ol sol tártipte biykar bolıwı da tabiy hal álbette. Keri jaǵdayda huqıqıy munasábetlerde logika, huqıqlar qorǵawı hám nızamlı mápler kepilligi, sub'ektke tiyisli huqıqlardı ámelge asırıwda qatańlıq ámeldegi bolmaǵan bolar edi. «Biykar bolıw» atmasining leksikalogik mánisi de usı sóz dizbegi ámelge asırılǵanınan keyin yuridikalıq shaxs huqıqıy munasábetlerde qatnasmaslıǵının, onıń atı da tiyisli dizimnen «o'chirilishini», yuridikalıq shaxstıń shólkemlestiriwshileri hám shólkemleriniń sol sub'ekt arqalı xızmetleri tawsılıwın ańlatadı.
Yuridikalıq shaxstıń huqıq sub'ekti retinde tawsılıwı tiyisli tártipte ámelge asıriladı hám sub'ekt «yuridik shaxs» bolǵanlıǵı ushın tiyisli hújjetlerdi rásmiylestiriwdi talap etedi. Tawsılıw Tiyisli nomdagi yuridikalıq shaxs arnawlı bir waqıt dawamında iskerlik júrgizgenligin jáne onıń huqıqıy munosabalardagi qatnasıwı hám bar ekenligi
«o'tmishga» aynalǵanlıǵın ańlatadı.
Yuridikalıq shaxslar biykar bolǵanda bir sub'ektke tiyisli huqıq hám minnetlemeler ekinshi sub'ektke ótiwi tek qayta shólkemlestiriw arqalı ámelge asırılǵanda júz beredi. qayta shólkemlestiriwdiń barlıq formasında universal huqıqıy miyrasxorlıq tiykarında huqıq hám minnetlemeler huqıqıy miyrasxorǵa ótedi. Zero, miyrasxorlıq - bul social munasábetlerdiń bólek bir túri esaplanıp, buyım-mulkka bolǵan huqıq hám minnetlemelerdiń bir shaxstan ekinshi shaxsqa ótiwi menen baylanıslı91. Universal miyrasxorlıq sóz dizbegi buyım-múlktiń, buyımlardıń, huqıq hám minnetlemelerdiń bir shaxstan ekinshi shaxsqa erkin túrde ótiwi múmkinliginen kelip shıǵadı hám puqara opat etkende, yuridikalıq shaxs tamamlanılǵanda olarǵa tiyisli huqıq hám minnetlemelerdiń miyrasxorǵa tosqınlıqsız ótiwi múmkinligin ańlatadı. Zero, qayta shólkemlestiriw hámme waqıt múlkshilik miyrasxorlıqqa tayanadi hám ol jaǵdayda eń zárúrli másele miyrasxorǵa ótedigine huqıq hám minnetlemeler muǵdarı esaplanadı92.
A. Shukrullaev pikrine qaraǵanda «qayta shólkemlestiriwdiń túsinigi zamirida buyım-múlk (onıń málim bólegi) ni bir shaxstan basqasına ótiwi túsiniledi93». Usı pikirge qosımsha etip, qayta shólkemlestiriw zamirida tekǵana buyım-múlktiń basqa shaxsqa ótiwi bálki buyım-múlk menen qarız minnetlemeleriniń ótiwi de jatadı.
S. B. Xolboevning pikrine qaraǵanda qosılıw hám qosıwda tapsırıw balansı, bóliniw hám ajırasıwda bóliniwi hújjeti tiykarında buyım-múlk univesial miyrasxorlıq tiykarında ótedi94.
O. Toshevning atap ótiwishe bolsa huqıqıy miyrasxorlıq boyınsha huqıq hám minnetlemeler tolıq (universal ) yamasa bólekan (singulyar) tiykarda qayta tashkil atırǵan sub'ektke ótedi95.
V. F. Yakovlevning tán alıw etiwishe qayta islengende yuridikalıq shaxstıń huqıq hám minnetlemeleri tómendegi tártipte ótiwi múmkin:
1) Tolıq miqdoda tek bir miyrasxorǵa (qosıp jiberiw, qosıp alıw hám qayta shólkemlestiriwde)
2) Tolıq miqdorda, lekin bir necha vorisga tegishli qismlarga bólingen halda (bólingende)
3) Huqıq hám minnetlemelerdiń arnawlı bir bólimleri bir waqtıniń ózinde bir yamasa bir neshe miyrasxorǵa ótedi (ajıratılǵanda ) 96.
Eger qosıp jiberiw, qosıp alıw hám ózgertiwde huqıq hám minnetleme tolıq qayta islengen sub'ektke o'tsa, ajıratıw hám bolıwda huqıq hám minnetlemeler vujudga kiyatırǵan eki yamasa odan artıq jańa sub'ekt ortasında bólistiriw balansına muwapıq bólistiriledi, yaǵnıy huqıq hám minnetlemeler singulyar tárzde basqa sub'ektke ótedi.
Yuridikalıq shaxslar biykar bolıwı nátiyjesinde payda bolıwı múmkin bolǵan taǵı bir aqıbet bul yuridikalıq shaxs huqıq hám minnetlemeleriniń tawsılıwı esaplanadı. Huqıq hám minnetlemelerdiń tawsılıwı biykar bolıwdıń tamamlaw formasına tán esaplanadı. Yuridikalıq shaxslar tamamlanılǵanda buyım-múlk hám de huqıq hám minnetlemelerdiń biykar bolıwı tolıq (absalyut) mazmunga iye boladi97.
Usı pikirge qosılǵan halda tamamlaw yuridikalıq shaxstıń huqıqlarına putkinley toqtatıw beredi. Bunday mutloqlik yuridikalıq shaxs huqıqların qatań tamamlawdı talap etedi. Tamamlanılǵan yuridikalıq shaxstıń Huqıqları : buyım-múlki, múlkshilik huqıqları kreditorlar ortasında bólistiriledi.
Huqıq hám minnetlemelerdiń tamamlanılıwı biykar bolıp atırǵan yuridikalıq shaxs buyım-múlkin basqarıw, onıń huqıq hám minnetlemelerin tamamlaw tuwrısındaǵı sud sheshimi qabıl etińunga shekem júrgiziw ushın tamamlaw komissiyasına tapsırıladı. Tamamlaw komissiyası yuridikalıq shaxs buyım- múlktiń dizimin to'zib shıǵadı. Huqıq hám minnetlemelernng tawısıwı yuridikalıq fakt retinde puqaralıq -huqıqıy munasábetlerdegi sub'ekttiń qatnasıwın tawsılıwına alıp keledi hám yuridikalıq shaxs iskerligine shek qóyadı.
Yuridikalıq shaxstıń biykar bolıwı qaysı usılda ámelge asırılıwınan qaramastan kreditorlarning huqıqları esapqa alınıwı kerek. Zero, qayta dúziw yuridikalıq shaxs kreditorlarining máplerine sezilerli tásir kórsetedi, sebebi olardıń qarızdarları bar ekenligine toqtatıw beriledi98.
FK yuridikalıq shaxs qayta islengende hám tamamlanılǵanda kreditorlar huqıqlarınıń kepilliklerin belgileydi. FKning 52-statyasına muwapıq, yuridikalıq shaxstı qayta shólkemlestiriw tuwrısında qarar qabıl etken yuridikalıq shaxs shólkemlestiriwshileri (qatnasıwshıları ) yamasa organ qayta tashkil atırǵan yuridikalıq shaxstıń kreditorlarini bul haqqında jazba túrde xabarlı etiwleri shárt.
Bul qaǵıydalar qayta tashkil qılınıp atırǵan yuridikalıq shaxs kreditorlarining máplerin huqıqıy kepilliklaydi99. Zero, kreditorlarning huqıqları hám mápleriniń kepilligi qarızdarınıń huqıq sub'ekti esaplanǵan waqıtta qanday jaǵdayda bolsa, biykar qılınıp atırǵanda da sonday jaǵdayda bolıwı kerek.
S. S. Hamroevning atap ótiwishe hár qanday sub'ektiv puqaralıq huqıqı qorǵaw etiliwi dárkar, bunday huqıq iyesi bolsa onı nızamshılıqta Názerde tutılǵan qurallar járdeminde qorǵaw ushın tiyisli nızamlı kepillikke iye boladi100.
H. R. Rahmonqulovning pikrine qaraǵanda kreditorlar qayta shólkemlestiriw haqqındaǵı qarardıń atqarılıwına qarsılıq kórsete almaydı, lekin sol sebepli olarǵa qarsısında etilgen jańa qarızdarlar menen baylanıstı saqlap qalıwǵa májbúr emes, olardan tiyisli minnetlemediń múddetinen aldın atqarılıwın toqtatıw hám bunıń nátiyjesinde jetkizilgen záleldi qolashni talap qılıw huqıqına ega101.
Zero, FKning 52-statyası 2-bóleginde, qayta tashkil atırǵan yuridikalıq shaxstıń kreditori sol yuridikalıq shaxstıń qarızdar bolıwına alıp kelgen minnetlemelerdi bıykarlawdı yamasa múddetinen aldın orınlawdı hám de záleldi tólewdi talap etiwge haqılılıǵı qaǵıydası bekkemlengen.
Pikirimizcha bul qaǵıyda kreditorning shártnama táreplerin erkin tańlaw huqıqınıń nızamlı ańlatpası esaplanadı. Eger kreditor jańa qarızdarlar menen óziniń huqıqıy baylanısların dawam ettiriwdi istamasa, qayta islengen yuridikalıq shaxs menen dúzilgen shártnama biykar etiledi hám bunda kreditorga jetkizilgen záleller oraladı102. Usınıń menen birge kreditor talapların qandırıw hám qayta islengen yuridikalıq shaxstıń minnetlemelerin waqıtında orınlaw ushın huqıqıy miyrasxordıń sol iskerlik túri menen shuǵıllanıw ushın litsenziyaǵa iye bolmawi múmkin. Zero, Ózbekstan Respublikasınıń «Iskerliginiń ayırım túrlerin litsenziyalaw tuwrısında» gi nızamnıń 20 -statyasında yuridikalıq shaxs bolǵan litsenziat qayta dúzilgen, onıń atı yamasa jaylasqan jeri (pochta adresi) ózgergen táǵdirde, litsenziat yamasa onıń huqıqıy miyrasxorı qayta dizimnen ótkeninen keyin bir háptelik múddette litsenziyalaytuǵın organǵa, kórsetip ótilgen maǵlıwmatlardı tastıyıqlaytuǵın tiyisli hújjetlerdi qosımsha etken Halda, litsenziyanı qayta rásmiylestiriw tuwrısında arza beriwi shártligi belgilengen.
FKning 52-statyası 2-bóleginde belgilengen qaǵıydanı túsindirmeler eken A. Shukrullaev, FKda qayta islengen yuridikalıq shaxstıń minnetlemein múddetinen aldın bıykarlaw hám záleldi oraw tuwrısındaǵı kreditorning talabı kim tárepinen qandirilishi hám qaysı payıtqa deyin onı kórip shıǵıw múmkinligin bir tárepleme anıqlawtirmagan,- deydi hám óz pikirlerin tómendegishe tiykarlaydı :
- yaǵnıy, yuridikalıq shaxstıń tamamlanılıw processinde kreditorlar menen bolatuǵın munasábetlerdi, olardıń talap qılıw múddetin, sonıń menen birge múddet ótiwiniń baslanıwı haqqında anıq belgilenan bolsa, óziniń birpara yuridikalıq tábiyaatına kóre soǵan uqsap ketetuǵın yuridikalıq shaxstı qayta shólkemlestiriw waqtında júzege keletuǵın sonday máselelerge itibar berilmegen103.
Usı jaǵdayda A. Shukrullaevning pikirlerin bahsli ekenligin aytıp, FKning 52-statyası 2-bóleginde belgilengen qaǵıyda óz-ózinen emes bálki, FKning 50-51-elementlarınıń dawamı retinde belgilengen hám bunday tártip nızamshılıq texnikasınıń nátiyjesi esaplanadı. Shunki, FKning 50-statyası qayta islengende kim huqıqıy miyrasxor bolıwın belgilese, 51-element daǵı bólistiriw balansı hám tapsırıw hújjeti qayta islengen yuridikalıq shaxstıń minnetlemeleri kimning moynında bolıw hám minnetlemeler qanday tártipte atqarılıwın ańlatadı. qayta islengen yuridikalıq shaxstıń minnetlemeni múddetinen aldın atqarılıwı bolsa, táreplerdiń óz-ara shártlesiwi menen anıqlanadı. Eger bunday shártlesiwge eriwilmasa, puqaralıq huqıqı daǵı ulıwma qaǵıydaǵa muwapıq sud tártibinde shártlesiw ámelge asıriladı.
Usınıń menen birge bul jerde kreditor qayta shólkemlestiriw haqqında eskertlganidan keyin qayta shólkemlestiriw ámelge asırlguniga shekem óz Talapların qóyadı hám olardı qayta shólkemlestiriw ámelge oshgunga shekem atqarılıwın talap etiw múmkinshiligine iye boladı. Bunnan tısqarı FKning 50-statyası qayta islengen degi huqıqıy miyrasxorlıqtı anıq ańlatpalap, qayta shólkemlestiriwdiń hár bir jaǵdayı kim huqıqıy miyrasxor bolıwın hám kreditorlarning talapları maydanınan juwapkershiligin belgileydi. Oǵan kóre,
- yuridik shaxslar qosıp jiberilganida olardan hár birewiniń huqıq hám minnetleri tapsırıw hújjetine muwapıq tazadan payda bolǵan yuridikalıq shaxsqa ótedi;
- yuridik shaxs basqa yuridikalıq shaxsqa qosılganida, bul yuridikalıq shaxsqa qosılǵan yuridikalıq shaxstıń huqıq hám minnetleri tapsırıw hújjetine muwapıq ótedi;
- yuridik shaxs bólingen táǵdirde onıń huqıq hám minnetleri bólistiriw balansına muwapıq tazadan payda bolǵan yuridikalıq shaxslarǵa ótedi;
- yuridik shaxs quramınan bir yamasa bir neshe yuridikalıq shaxs ajralıp shıqqanında qayta islengen yuridikalıq shaxstıń huqıq hám minnetleri bólistiriw balansına muwapıq olardıń hár birine ótedi;
- bir túrdegi yuridikalıq shaxs basqa túrdegi yuridikalıq shaxsqa aylantırılǵanında (shólkemlestirilgen-huqıqıy forması ózgertirilgeninde), qayta islengen yuridikalıq shaxstıń huqıq hám minnetleri tapsırıw hújjetine muwapıq tazadan payda bolǵan yuridikalıq shaxsqa ótedi.
Sol munasábet menen A. Shukrullaev usınıs etkeni sıyaqlı FKning 52- statyası 2-bandiga qosımsha kirgiziw pikirimizcha maqsetke muwapıq emes. Shunki, A. Shukrullaevning usınısları104 puqaralıq nızamshılıǵınıń ulıwma qaǵıydaları tiykarında sheshiletuǵın jaǵday retinde bahalaw hám FKning 52-statyasındaǵı qosımshanı nızamshılıq texnikasınıń aynıwına alıp keledi dep esaplaw múmkin. Usınıń menen birge yuridikalıq shaxs qayta islengende kreditorlarning talaplarınıń kepillikleniwi puqaralıq nızamchiligida kórsetilgen sub'ektiv huqıqlardıń qáwipsizlikleniwine tiyisli ulıwma qaǵıydalar arqalı da ámelge asırılıwın aytıp ótiw kerek.
Eger bólistiriw balansı qayta islengen yuridikalıq shaxstıń huqıqıy miyrasxorın anıqlaw imkaniyatın bermasa, tazadan payda bolǵan yuridikalıq shaxslar qayta islengen yuridikalıq shaxstıń óz kreditorlari aldındaǵı minnetlemeleri boyınsha solidar juwapker boladılar (FKning 52- statyası 3-bólegi).
Ekenin aytıw kerek, bólistiriw balansı qayta islengen yuridikalıq shaxstıń barlıq kreditorlari hám qarızdarlarına salıstırǵanda barlıq minnetlemeleri boyınsha, sonday-aq tárepler bahslashayotgan minnetlemeler boyınsha da, huqıqıy miyrasxorlıq tuwrısındaǵı qaǵıydalardı óz ishine aladı. Biraq yuridikalıq shaxslar ajıratılǵanda hám bolingeninde payda bolǵan jańa yuridikalıq adamlardıń barlıǵı da qayta islengen yuridikalıq shaxstıń huqıqıy miyrasxorı retinde tán alınıwı, yamasa bólistiriw balansı huqıqıy miyrasxor áyne qaysı yuridikalıq shaxs ekenligin belgilemasligi múmkin. Usı jaǵdayda kreditorlarning talapları maydanınan payda bolǵan yuridikalıq shaxslar birgelikte juwapker boladılar.
A. Shukrullaev yuridikalıq shaxs qayta islengende kreditorlarning huqıqların analiz eter eken, yuridikalıq shaxstıń qayta dúziliwi haqqında kreditorlarga xabar beriw olar huqıqların kepillik beriwin aytıp, lekin sonday jaǵdaylar da ushırasıp turadıki, bir yuridikalıq shaxs qayta islengende, onıń moynındaǵı minnetlemeleri ushın juwapker bolǵan shaxs tabilǵan zatsligi múmkin105.
Pikirimizcha, A. Shukrullaevning usı pikirleri bahsli bolıp tabıladı. Shunki hár qanday jaǵdayda da qayta islengen yuridikalıq shaxstıń huqıqıy miyrasxorı anıq bolıwı kerek hám FK hám de taǵı basqa nızam hújjetlerinde bul jaǵday Anıq kórsetilgen. Tek huqıqıy miyrasxorlar bir neshe bolǵanda, solidar juwapkerlik payda bolǵanda kreditor óz huqıqların barlıq miyrasxorlar (jańa qarızdarlar ) den talap etiwge haqılı.
A. Shukrullaev qayta islengende kreditorlarning talapları jónindegi pikirlerin dawam ettirib, tómendegilerdi aytadı :
- sonıń menen birge, qayta shólkemlestiriw nátiyjesinde belgilengen iskerlik túri menen shuǵıllanıw huqıqına ruxsat ololmasligi munasábeti menen qarızdar tárepinen minnetlemeni orınlaw múmkinshiligi bolmawi múmkin106.
Názerimizde bul pikir «Iskerliginiń ayırım túrlerin litsenziyalaw tuwrısında» gi nızamnıń 20 -statyası 4-bóleginde belgilengen normaǵa keri bolıp tabıladı. Shunki, bul normada, litsenziya qayta rásmiylestirilgunga shekem litsenziat ol jaǵdayda kórsetilgen iskerlikti ilgeri berilgen litsenziya tiykarında ámelge asırıwı kórsetilgen. qayta litsenziyalaw degende bolsa litsenziat qayta dúzilgen, litsenziat jáne onıń huqıqıy miyrasxorı qayta dizimnen ótkende jańa litsenziya alıw tártibi kórsetilgen.
Biykar bolıwdıń keyingi usılı tamamlawda kreditorlarning talabın qandırıw tuwrıdan-tuwrı ámelge asıriladı. Bunda tamamlaw komissiyası yuridikalıq shaxstı tamamlaw tuwrısında baspasózde daǵaza etilgen waqıttan baslap eki aydan kem bolmaǵan múddet dawamında kreditorlarning talapları qabıl etiledi (FKning 55-statyası ).
Kreditorlarning talapları tikkeley belgilengen múddet dawamında qabıl etiledi hám tamamlaw komissiyası yamasa tugatuvchi tárepinen dúzilgen tamamlaw balansı tiykarında nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte qánaatlantiriladi.
FKning 56 -statyası krditorlarning talapların qandırıwdıń uda qısqa hám abstrakt rejimin belgileydi hám siltemeki xarakteristikaǵa iye. Pikirimizcha usı normada bekkemlengen kreditorlar talapların qánaatlantırıw gezegi hám tártibi tómendegi kemshiliklerge iye: 1. Usı normada kreditorlarning talapları izbe-iz sanap ótilgen jáne bul talaplar birdan biringine qánaatlantırıw múmkinshiligi bolǵanda olardan qay-qaysısı birinshi qánaatlantirilishi belgilenmagan.
2. Kórsetip ótilgen talaplardıń jaylasıw izbe-izligi de arnawlı bir bir tártipke asırılmaǵan hám keleshekte konfliktti sheshiwde qaysı talap áhmiyetlilew ekenligi abstrakt.
3. Normada belgilengen «birinshi náwbette» sóz dizbegi logikalıq jaqtan qaraǵanda
«yekinshi», «uchinchi» hám keyingi gezeklerdi de belgileniwi kerekligin anglatar edi. Keri jaǵdayda bul norma daǵı «birinshi náwbettegi» sóz dizbegi tek ǵana puqaralardıń miynetke tiyisli huqıqıy munasábetlerinen kelip shıǵıs talaplarına talluqliligini ańlatadı.
4. Yuridikalıq shaxs tamamlanılayotganda kreditorlar talapların qánaatlantırıw gezeklerin belgilewi kerek bolǵan usı norma, oǵada anıqlıq talap etetuǵın kreditorlar talapların qandırıw munasábetlerin tártipke salıwda hám kengqamrovli, oǵada quramalı sistemaǵa iye bolǵan puqaralıq nızamchiligi ushın ulıwma qaǵıydalardı belgileytuǵın norma retinde siltemeki xarakter kásip etiwi ámeliyatda túrli kelispewshiliklerdi payda etedi.
Eger mámleketimiz puqaralıq nızamchiligida kreditorlarning talapların qánaatlantırıw gezeklerin tártipke solinishi menen Rossiya Federatsiyasi hám Kazaxstan Respublikasınıń puqaralıq nızamchiligida bul mashqalanıń tártipke solinishi salıstırıwiy analiz etetuǵın bolsaq, Rossiya Federatsiyasi Grajdanlik kodeksiniń 64-statyasında hám Kazaxstan Respublikasınıń Grajdanlik kodeksiniń 51-statyasında kreditorlar huqıqların qorǵawdıń gezekleri anıq hám arnawlı bir izbe-izlilikde qánaatlantirilishi belgilengen bolıp, kreditorlar talabın qánaatlantirishning bes gezegi sanap ótilgen. Oǵan kóre, yuridikalıq shaxs tamamlanılǵanda kreditorlarning talapları tómendegi gezekke muwapıq qánaatlantiriladi: - birinshi náwbette turmısına yamasa sawlıgına zálel jetkezgenligi ushın tamamlanılıp atırǵan yuridikalıq shaxs juwapker bolǵan puqaralardıń talapları da tiyisli vaqtbay tólewlerdi kapitallastırıw jolı menen qánaatlantiriladi.
- yekinshi náwbette miynet shártnaması, sonıń menen birge kontrakt tiykarında islep atirǵan xızmetkerlerdiń miynetine aqsha tólew hám demalısqa shıǵıw hám avtorlıq shártnaması boyınsha tólewler ushın esap -kitaplar ;
- uchinchi náwbette tamamlanılıp atırǵan yuridikalıq shaxstıń buyım-múlki menen oralǵan girew minnetlemeleri boyınsha kreditorlarning talapları qánaatlantirladi;
- tórtinshi náwbette byudjet hám byudjetten tısqarı fondlarga májburiy tólewler boyınsha qarızlar oranıwı kerek;
- besinshi náwbette nızam hújjetlerine muwapıq basqa kreditorlarning talaplar qánaatlantiriladi.
Hár bir náwbettegi talaplar aldınǵı talap tolıq qánaatlantirilganidan sońǵına oranıwı múmkin.
Eger nızam hújjetlerinde basqa hal belgilengen bolmasa, tamamlanılıp atırǵan yuridikalıq shaxstıń buyım-múlk kreditorlar talapların qánaatlantırıw ushın jetkilikli bolmasa, buyım-múlk tiyisli náwbettegi (tek bir náwbettegi kreditorlar) kreditorlar talapları summasına proportsional túrde bólistiriledi107.
Pikirimizcha, FKning 56 -statyasında kreditorlarning talapların qánaatlantırıw gezekleri anıq hám bir-birinen bólek halda muyyan izbe-izlilikde aytılıwı kerek. Bunda Rossiya Federatsiyasi hám Kazaxstan Respublikası Gklarida belgilengen mexanizmdi qabıllaw jáne onı jetilistiriw úlken ámeliy áhmiyetke iye. Sol munasábet menen FKning 56 -statyasın tómendegi tártipte bayanlaw maqsetke muwapıq, yuridikalıq shaxs tamamlanılǵanda kreditorlarning talapları tómendegi gezekke muwapıq qánaatlantiriladi:
- birinshi náwbette turmısına yamasa sawlıgına zálel jetkezgenligi ushın tamamlanılıp atırǵan yuridikalıq shaxs juwapker bolǵan puqaralardıń talapları da tiyisli vaqtbay tólewlerdi kapitallastırıw jolı menen qánaatlantiriladi.
- yekinshi náwbette miynet shártnaması, sonıń menen birge kontrakt tiykarında islep atirǵan xızmetkerlerdiń miynetine aqsha tólew hám demalısqa shıǵıw hám avtorlıq shártnaması boyınsha tólewler ushın esap -kitaplar ;
- uchinchi náwbette tamamlanılıp atırǵan yuridikalıq shaxstıń buyım-múlki menen oralǵan girew minnetlemeleri boyınsha kreditorlarning talapları qánaatlantirladi;
- tórtinshi náwbette byudjet hám byudjetten tısqarı fondlarga májburiy tólewler boyınsha qarızlar oranıwı kerek;
- besinshi náwbette nızam hújjetlerine muwapıq basqa kreditorlarning talaplar qánaatlantiriladi.
Hár bir náwbettegi talaplar aldınǵı talap tolıq qánaatlantirilganidan sońǵına oranıwı múmkin.
Eger nızam hújjetlerinde basqa hal belgilengen bolmasa, tamamlanılıp atırǵan yuridikalıq shaxstıń buyım-múlk kreditorlar talapların qánaatlantırıw ushın jetkilikli bolmasa, buyım-múlk tiyisli náwbettegi (tek bir náwbettegi kreditorlar) kreditorlar talapları summasına proportsional túrde bólistiriledi.
«Qarızdarlıq tuwrısında» gi nızamnıń 134-statyasında kreditorlarning talapların qandırıw gezegileri sanap ótilgen bolıp, oǵan kóre:
- sud ǵárejetlerin, sud basqarıwshılarına aqsha tólew menen baylanıslı ǵárejetlerdi, kommunal xızmetler hám paydalanıw ǵárejetlerine tiyisli ámeldegi tólewlerdi, qarızdardıń buyım-múlkin qamsızlandırıw qılıw ǵárejetlerin oraw, sonıń menen birge qarızdardıń bankrotlik tuwrısındaǵı jumıs Qozǵatilganidan keyin júzege kelgen minnetlemelerine tiyisli talaplardı hám de qarızdar qaysı puqaranıń turmısı yamasa sawlıgına zálel jetkizilgenligi ushın nızam hújjetlerine muwapıq juwapker bolsa, áne sol puqaranıń talapların qandırıw náwbetten tısqarı tárzde ámelge asıriladı ;
- majburiy tólewlerdi hám de mıynet haqı tólew ushın pul qarjları beriliwin názerde tutatuǵın tólew (atqarıw) hújjetleri boyınsha, alimentlarni undirish tuwrısındaǵı talaplardı qandırıw ushın esapbetten pul qarjların ótkeriwdi yamasa beriwdi názerde tutatuǵın atqarıw hújjetleri boyınsha, avtorlıq shártnamaları maydanınan aqsha tólew boyınsha, qarızdardıń miynetke tiyisli munasábetler hám olarǵa teńlestirilgen huqıqıy munasábetlerden kelip shıǵıwshı májburiy tólewler hám de talaplar boyınsha minnetlemeleri birdey - teń dárejede atqarılıwın támiyinleytuǵın, sonıń menen birge jınayat yamasa basqarıw huqıqbuzarlik áqibetinde puqaralardıń buyım-múlkine jetkizilgen záleldiń ornın orawǵa tiyisli talapları birinshi náwbette qandiriladi;
- majburiy qamsızlandırıw boyınsha talaplar, sonıń menen birge banklerdiń kreditleri hám bank kreditleri qamsızlandırıwı boyınsha talaplar ekinshi náwbette qandiriladi;
- kreditorlarning girew menen támiyinlengen talapları úshinshi náwbette qandiriladi;
- kreditorlarning girew menen támiyinlenbegen talapları tórtinshi náwbette qandiriladi;
- aktsiyalar iyeleriniń talapları besinshi náwbette qandiriladi.
- qolgan barlıq talaplar altınshı náwbette qandiriladi.
Tamamlaw komissiyası tárepinen kreditorlarning talabın qánaatlantırıw biykarlaw etken yamasa onı qánaatlantirishdan moyin tovlagan táǵdirde kreditorlar tamamlaw balansı tastıyıqlagunga shekem sudqa tamamlaw komissiyasına salıstırǵanda dawa qozǵawtıwǵa haqılı.
FKning 56 -statyasınıń bunday aytılıwı keleshekte kreditorlarni talabın qandırıwda túrli dawlardıń aldın alıw Menen birge tamamlaw komissiyası iskerligin da muwapıqlastırıwǵa xızmet etedi.
Yuridikalıq shaxstıń biykar bolıwı huqıq sub'ektliligiga salıstırǵanda eki jaǵdaydı payda etedi. Birinshisinde jańa huqıq sub'ekti payda bolsa, tek ǵana huqıq sub'ekti biykar boladı hám jańa yuridikalıq shaxs vujudga kelmeydi.
Qayta shólkemlestiriw formasındaǵı biykar bolıwda jańa sub'ekt payda bolsa, tamamlawda huqıq sub'ekti tawsıladı. Mısalı qosıp jiberiw, qosıp alıwda bir jańa yuridikalıq shaxs payda bolsa, ajırasıw hám qosılıwda eki yamasa odan artıq jańa yuriidk shaxs payda boladı. Atap ótiw kerekki, qayta shólkemlestiriwdiń ulıwma qaǵıydası retinde biykar bolıwdıń bul usılı ámelge asırılǵanda qayta tashkil atırǵan yuridikalıq shaxs biykar bolıwı kerek. Keri jaǵdayda qayta tashkil ámelge asırilmaydi. Zero, qayta shólkemlestiriw degende bir sub'ekt toqtatıw tawıp onıń ornına ekinshisiniń payda bolıwı tushiniladi.
Yuridikalıq shaxslar biykar bolıwı nátiyjesinde payda bolıwısh múmkin bolǵan jaǵdaylardan biri yuridikalıq adamlardıń huqıqıy mártebesi ózgeriwi bolıp tabıladı. Mısalı, qosıp jiberilganda payda bolǵan jańa sub'ekttiń atı ózgeriwinen tısqarı, onıń firma atı ózgermeytuǵınnan tek ǵana iskerliginiń kólemi hám wákillikleriniń sheńberi keńeyiwi múmkinligi pikirimizning dálil bolıp tabıladı. Usınıń menen birge yuridikalıq shaxstıń shólkemlestirilgen-huqıqıy forması ózgeriwi de ámeldegi sub'ekttiń huqıqıy mártebein ózgertiredi. Shólkemlestirilgen-huqıqıy forma ózgergende yuridikalıq shaxstıń puqaralıq huqıqıy mártebesi jańalanadı tek, yaǵniy, AJ MShJga yamasa qMjga aylantırilish múmkin.
Biykar bolıw procesi tek ǵana yuridikalıq shaxstıń shólkemlestiriwshileri yamasa shólkemleri qatnasıwında emes úshinshi shaxslar qatnasıwında ámelge asıriladı hám hámme waqıt mámleket organı tárepinen belgilengenler etiledi. Bul bolsa yuridikalıq shaxstıń biykar bolıwı onıń payda bolıwı sıyaqlı arnawlı bir tártipte ámelge asırılıwı hám tiyisli tártipte rásmiylestiriwdi talap etedi. Eger Qayta shólkemlestiriwde ulıwma jaǵdaylarda dizimnen ótkeriwshi mámleket organı yuridikalıq shaxstı bıykarlawda munasábetlerinde qatnassa, biykar bolıw processinde úshinshi shaxslar tikkeley qatnasadılar. Bunday qatnasıw tamamlaw komissiyası arqalı yamasa basqarıwshı arqalı ámelge asıriladı.
Yuridikalıq shaxs qayta takshil etilgende huqıqıy miyrasxorlıqtı támiyinlew hám qayta islengen yuridikalıq shaxstıń buyım-múlk hám huqıq hám de minnetlemeleriniń keyingi táǵdirin belgilew maqsetinde tapsırıw hújjeti hám bólistiriw balansı dúziledi. Bunda qayta shólkemlestiriwdiń qaysı forması arqalı biykar bolıw ámelge asırılıp atırǵanlıǵına qaray, bolıw hám ajıratıwda bólistiriw balansı tuzilsa, qosıp jiberiw, qosıp alıw, shólkemlestirilgen-huqıqıy formanı ózgertiwde tapsırıw hújjeti dúziledi.
FKning 51-statyasına muwapıq, tapsırıw hújjeti hám bólistiriw balansı qayta islengen yuridikalıq shaxstıń barlıq kreditorlari hám qarızdarlarına salıstırǵanda barlıq minnetlemeleri boyınsha, sonday-aq tárepler bahslashayotgan minnetlemeler boyınsha da, huqıqıy miyrasxorlıq tuwrısındaǵı qaǵıydalardı óz ishine alǵan bolıwı kerek.
V. A. Yegiazarovning pikrine qaraǵanda, bólistiriw balansı boyınsha buyım-múlk barlıq aktv hám passivlarni, ótkeriw múddetige shekem bolǵan waqıtqa shekem yuridikalıq shaxs tárepinen alınǵan ámeldegi jıl ushın dáramatlar hám ǵárejetleri menen birge beriledi108.
Haqıyqattan da, bólistiriw balansında qayta shólkemlestiriw haqqındaǵı qarar qabıl etilgen jıllıq finanslıq rejede názerde tutılǵan tiykarǵı hám aylanba aqshalardı da ańlatadı.
Tapsırıw hújjeti hám bólistiriw balansı yuridikalıq shaxs shólkemlestiriwshileri (qatnasıwshıları ) tárepinen yamasa yuridikalıq shaxslardı qayta shólkemlestiriw tuwrısında qarar qabıl etken organ tárepinen tastıyıqlanadi hám de shólkemlestiriw hújjetleri menen birge tazadan payda bolǵan yuridikalıq shaxslardı mámleket Diziminen ótkeriw yamasa ámeldegi yuridikalıq adamlardıń shólkemlestiriw hújjetlerine ózgerisler kirgiziw ushın usınıs etiledi.
Shólkemlestiriw hújjetleri menen birge tiyiwincha tapsırıw hújjetin yamasa bólistiriw balansın usınıs etpeslik, sonıń menen birge olarda qayta islengen yuridikalıq shaxstıń minnetlemeleri boyınsha huqıqıy miyrasxorlıq tuwrısındaǵı qaǵıydalardıń joq ekenligi tazadan payda bolǵan yuridikalıq shaxslardı mámleket diziminen ótkeriwdiń biykarlaw etiliwine alıp keledi (FKning 51-statyası 2-3-bólimleri).
Qayta dúziliwi nátiyjesinde payda bolǵan jańa yuridikalıq shaxs mámleket diziminen ótkeriliwi kerek. Ulıwma qaǵıydaǵa kóre, qosıp alıw formasında qayta shólkemlestiriw halların esaptan tısqarı etkende, tazadan payda bolǵan yuridikalıq shaxslar mámleket diziminen ótkerilgen waqıttan baslap yuridikalıq shaxs qayta islengen esaplanadı. Yuridikalıq shaxs oǵan basqa yuridikalıq shaxstı qosıp alıw formasında qayta islengeninde bolsa, qosıp alınǵan yuridikalıq shaxstıń iskerligi toqtatilgani haqqındaǵı jazıw yuridikalıq adamlardıń birden-bir mámleket reestriga kiritilgen waqıttan baslap yuridikalıq shaxs qayta islengen esaplanadı.
Yuridikalıq shaxs tamamlanılǵanda yuridikalıq shaxstıń tamamlanılıwı haqqındaǵı jazıw yuridikalıq adamlardıń birden-bir mámleket reestriga kiritip qóyıladı hám sol waqıttan yuridikalıq shaxstı tamamlaw tamamlanǵan, yuridikalıq shaxstıń iskerligi bolsa tawsılǵan esaplanadı.
Yuridikalıq shaxstıń biykar bolıwı yuridikalıq fakt retinde payda etetuǵın huqıqıy aqıbetlerdiń keń qamtılǵan hám yuridikalıq shaxs túrleri sıyaqlı hár túrli bolıp tabıladı. Lekin mine sonday keń qamtılǵanlıq hám reń-baranglik arnawlı bir ulıwma qaǵıydalarǵa hám kriteryalarǵa tiykarlanadı. Biykar bolıw nátiyjesinde «yuridik shaxs»- dep atalatuǵın sub'ekttiń mártebesi ózgeredi yamasa ol pútkilley iskerligin tamamlaydı. Usınıń menen birge biykar bolıw mudamı yuridikalıq shaxslar iskerligine toqtatıw beriliwine alıp kelediki, bul usı instituttıń eń zárúrli tárepi bolıp tabıladı.


XULOSA
Izertlew jumısın jaqtılandıriwde tómendegi ilimiy-teoriyalıq juwmaqlarǵa hám ámeliy usınıslarǵa kelindi:
1. Pikirimizcha, «Aktsiyadorlik jámiyetleri hám aktsiyadorlarning huqıqların qorǵaw tuwrısında» gi nızamınıń 97-statyası hám
«Juwapkershiligi sheklengen hám de qosımsha juwapkershilikli jámiyetler tuwrısında» gi nızamnıń 51-statyası atalıwın ózgertiw hám «jamiyat qosıp alıw»- dep ataw hám «Aktsiyadorlik jámiyetleri hám aktsiyadorlarning huqıqların qorǵaw tuwrısında» gi nızamınıń 97-statyası mazmunın FKning 49 -statyası talaplarına uyqas túrde «Juwapkershiligi sheklengen hám de qosımsha juwapkershilikli jámiyetler tuwrısında» gi nızamnıń 51-statyasındaǵı sıyaqlı tahrirda ańlatıw kerek.
2. Názerimizde FKning 49 -statyasındaǵı «o'zgartirish» termini
«tashkiliy-huqıqıy formanıń ózgertiliwi»- dep atalıwı kerek.
3. FKning 53-statyası 2-bólegi birinshi bandida belgilengen «yuridik shaxstı shólkemlestiriw sıyaqlında nızam hújjetleri aynıwına jol qoyılǵanlıǵı sebepli, eger bul buzılıwlardı jónge salıw etip bolmasa, sud yuridikalıq shaxstı dizimnen ótkeriwdi haqıyqıy emes dep tapqanida» gápi, bul element 2-bóleginiń ekinshi bandiga ótkerilish kerek. Bunday ózgeris yuridikalıq shaxstı tamamlawdıń májburiy bul tiykarın májburiy tártipte biykar bolıw tiykarları gápine kirgizgen bo'lar edi. Zero, yuridikalıq shaxstı shólkemlestiriw sıyaqlında nızam hújjetleri aynıwına jol qoyılǵanlıǵı sebepli, eger bul buzılıwlardı jónge salıw etip bolmasa, sud yuridikalıq shaxstı dizimnen ótkeriwdi haqıyqıy emes dep tapqanında tamamlaw yuridikalıq shaxstı májburiy tártipte tamamlaw hasası esaplanadı.
4. «Aktsiyadorlik jámiyetleri hám aktsiyadorlarning huqıqların qorǵaw tuwrısında» gi nızamnıń 97-statyasında belgilengen «birlashtirish» normasın shıǵarıp taslaw kerek. Shunki, bul norma FKning 49 -statyası talaplarına zid bolıp tabıladı.