Temanıń aktuallıǵı

Temanıń aktuallıǵı. Bazar ekonomikası sharayatında mámleketimizde ámelge asırılǵan túpkilikli reformalardıń mazmun-mánisinde Respublika ekonomikasın kóteriw hám xalıq turmıs farvonligi dárejesin asırıw jatadı. Mamalakatimiz ekonomikasınıń rawajlanıwı hám keleshekte rawajlanıwında yuridikalıq shaxslar bólek orın tutadı. Áyne yuridikalıq shaxslar jámiyet aǵzalardıń iri qarjıların birlestiriw, kóp muǵdardaǵı materiallıq naǵıymetler almasinuvi jáne bul arqalı úlken dáramat alıw ornına mámlekettiń ekonomikalıq rawajlanıwda tiykarǵı sub'ekt esaplanadı. Tek ǵana yuridikalıq shaxslar isbilermenlik ushın keń múmkinshilikler, potencial hám erkinliklerge iye boladı.
Sol munasábet menen yuridikalıq shaxslardı dúziliwi hám biykar bolıwı menen baylanıslı munasábetler bazar ekonomikası sharayatında zárúrli ahmiyatga iye. Yuridikalıq adamlardıń tashkil tabıwı jańa huqıq sub'ektin vujudga keltirip, ekonomikalıq hám huqıqıy munasábetlerde jańa sub'ektiv huqıq hám minnetlemelerdi payda bolıwı menen birge, ekonomikalıq rawajlanıwǵa ayriqsha úles qossa, yuridikalıq adamlardıń biykar bolıwı huqıq sub'ektiniń toqtatıw tawıp, ámeldegi huqıqıy baylanıslar, huqıq hám minnetlemelerdiń keyingi táǵdirin belgilew hám kreditorlarning huqıqları kepilliklerin támiyinlew ornına ekonomikalıq munasábetlerdegi sub'ekt iskerligin juwmaqlastırıwına alıp keledi.
Kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwi mudamı ayriqsha turmıslıq aktuallıqtı payda etedi. Shunki bir huqıq sub'ekttiń tawsılıwı jáne onıń ornına jańa huqıq sub'ekttiń payda bolıw yamasa buyım-múlktiń keyingi táǵdirin sheshiw máseleleri hár bir mámleket ushın hámme waqıt zárúrli áhmiyetke iye bolǵan. Zero, bul munasábetlerdiń mámlekette qanday tártipke salınǵanlıǵı qaray, mámlekettiń ekonomikalıq rawajlanıwın belgilep alıw múmkin.
Kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwi menen baylanıslı munasábetler aktuallıǵı taǵı usınıń menen belgilenediki, kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwi mámleket ushın bir waqtıniń ózinde de unamsız, da unamlı aqıbetlerge alıp keliwi múmkin. Mısalı, kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwi shólkemlestiriwshilerge ekonomikalıq zálel keltiredi, sol yuridikalıq shaxsda miynet etiwshi xızmetkerler, yollanib isleytuǵın jumısshılar ushın jumıs jayların joytıwları hám dáramat dárekleriniń tawsılıwına, isbilermenlik iskerligindegi serikler hám konragentlar ushın isenimli serikten ayrılıw hám óz xızmetleri sheńberiniń sheklenishiga, mámleket ushın jumıssızlar mashqalası hám salıq dáramatlarınıń azayıwına alıp keledi.
Kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwiniń unamlı tárepi sonda, bunıń nátiyjesinde ekonomikalıq nashar, ekonomikalıq hám huqıqıy baylanıslardıń aynıwına alıp keliwshi sub'ektler tamamlanılıp onıń ornına jańa sub'ekt payda etedi yamasa barlıq jaǵdayda zálel menen iskerlik júrgizeip atırǵan sub'ekttiń bar ekenligine toqtatıw beriw ornına, bazar munasábetlaridagi nızamlılıq, talap hám usınıs, báseki nizamlıqlarınıń ámelde bolıwına sharayat jaratıladı.
Kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwi menen baylanıslı máseleler jóninde pikir bildirip mámleketimiz Prezidenti, tómendeglarni aytǵan edi:
- bárinen burın, kelesheksiz kárxana hám shólkemlerdi hár qanday jol menen bolsada, qollap-quwatlaw sıyaqlı qáte jolǵa toqtatıw beriw zárúr ekenligin jáne bul jol bazar talabına ulıwma jat hám zid bolıp tabıladı. Nátiyjesiz isleytuǵın kárxanalar qarızdarlıq iyrimine tek ózleri g'arq bolıpǵana qalmay, basqa kárxanalardı da artınan tartıp ketedi
Haqıyqattan da, qarızdar kárxanalardıń tamamlanılıwı sol kárxana menen ekonomikalıq baylanısda bolǵan basqa kárxanalardıń qarızdarlıqtan qutılıwına járdem beredi.
Yuridikalıq shaxs biykar bolıwınıń qayta shólkemlestiriw hám tamamlaw usıllarındaǵı ayriqshalıqlardı názerde tutıp, yuridikalıq shaxslar biykar bolıwı tiykarlar, usılların úyreniw hám olardı ámeliyatqa qollanıw etiw táreplerin izertlew kerek. Zero, jańalanǵan puqaralıq nızamchiligi tiykarında yuridikalıq shaxslar biykar bolıwı institutınıń ilimiy-teoriyalıq tárepleri hám yuridikalıq shaxslar biykar bolıw usıllarındaǵı ulıwmalıq hám ayriqshalıq jaǵdayların analiz etiw búgingi kúnde tsivilistika páni aldındaǵı máselelerden biri esaplanadı.
Házirgi kúnde Ózbekstan Respublikasında kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwi bólek áhmiyetke iye bolǵan haqıyqatlıq retinde bahalanıp atır. Ásirese, bazar munasábetlerine ótiw sharayatında yuridikalıq adamlardıń turaqlı iskerlik júrgize almasligi, talap hám usınıs, báseki nizamlıqlarına sabırlılıǵı joqarı emesligi gúzetilip atır. Mısalı, 2010 jıl 1 yanvardan 2011 jıl 1 yanvarǵa shekem bolǵan aralıqta Tashkent qalası boyınsha 3501 yuridikalıq shaxs tamamlanılǵan bolıp, usılardan 3174 tasi mikrokorxonalar, 258 tasi kishi kárxanalar hám 69 tasi basqa túrdegi kárxanalar bolǵan.
Mámleketimizde kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwi menen baylanıslı munosabalarni tártipke soluvchi nızam hújjetleri qabıl etilgen bolsada, biykar bolıwdıń tiykarları, usılları, túrleri hám tártibi hár qıylılıǵı hám quramalılıǵın názerde tutıp olardı arnawlı bir bir sistemaǵa asırılmaǵanlini, tarawǵa tiyisli nızam hújjetlerin jetilistiriwdi hám olardı ámel qılıw mexanizmi izbe-izligin asırıwdı talap etedi.
Usınıń menen birge Respublikamızda Kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta shólkemlestiriw usılları hám olardı ámelge asırıwdıń ayriqsha tárepleri temasında ilimiy izertlew alıp barilmaganligini, usı jaǵdaylardı tereń ilimiy, ámeliy hám kompleks analiz etiw zárúriyatın payda etedi.
Kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwiniń ayriqsha táreplerdi esapqa alıp hám joqarıdaǵı faktorlardan kelip shıǵıp, kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwiniń usılları hám olardı ámel etiwi teması aktual dep esaplaw múmkin.
Mashqalanıń úyrenilganlik dárejesi. Kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwi usılları hám olardıń ámel etiwi máseleleri puqaralıq huqıqı páninde bólek izertlew ob'ekti retinde Ózbekstan jańa milliy nızamchiligi bazasında úyrenilmagan. Lekin, usı mashqalanıń ol yamasa bul tárepleri mámleketimiz yurist ilimpazları tárepinen ol yamasa bul dárejede izertlew etilgen. Mısalı, akademikalıq H. R. Rahmonqulov yuridikalıq shaxslardı biykar bolıwınıń ulıwma táreplerin, kontseptual tiykarların izertlew etse, professor I. B. Zokirov qayta shólkemlestiriw hám tamamlaw usıllarınıń qısqasha mazmunın ashıp beredi, Sh. N. Ro'zinazarov awıl xojalıǵı yuridikalıq shaxslardı biykar bolıwı tiykarların analiz etken.
Kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwi máseleleri boyınsha A. Shukrullaev izertlew alıp barǵan bolıp, onıń izertlew jumısı tek ǵana awıl xojalıǵı kárxanaların qayta shólkemlestiriw hám tamamlawdıń huqıqıy tártipke solinishiga baǵıshlanadi2. S. Xolboev bolsa tolıq xojalıq júrgiziw huqıqına tiykarlanǵan kárxanalardıń biykar bolıwı máseleleri menen shuǵıllanǵan bolsa3, T. M. Turebekov jámiyetlik birlespeleriniń puqaralıq huqıqı sub'ektliligi kóz qarasınan olardıń biykar bolıwı máselelerin4, S. S. Gulyamov, J. I. Yuldashev, O. Toshevlar bolsa aktsiyadorlik jámiyetlerin qayta takshil etiw hám Tamamlawdıń ayriqsha táreplerin úyreniwgan5, N. Lopaeva bolsa yuridikalıq shaxslar bankrotiligi máselelerin izertlew etken6.
Kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwi menen baylanıslı munasábetlerdi ilimiy-teoriyalıq tárepten izertlewde tómendegi yurist ilimpazlardıń dóretpelerinen paydalanılǵan : S. N. Bratus', M. I. Braginskiy, V. V. Vitryanskiy, Yu. K. Tolstoy, V. A. Dozortsev, Ye. A. Tilov, H. R. Rahmonqulov, I. B. Zokirov, O. Oqyulov, Sh. N. Ro'zinazarov, F. M. Otaxonov, A. Shukurullaev, S. S. Gulyamov, S. Xolboev, Sh. M. As'yanov, K. O. Sindorov, R. Kniper, B. A. Nogaev, T. M. Turebekov, O. S. Ioffe, O. A. Krasavchikov, I. Anortoev, D. M. Karaxodjaeva, R. O. Xalfina, R. Muxammedov, S. S. Hamroev, N. Lopaeva, A. N. Denege, N. Sh. Said-Gazieva, J. Yuldashev hám basqalar.
Joqarıda sanap ótilgen hám basqa avtorlardıń ilimiy dóretpeleri izertlew atırǵan mashqalanı teoriyalıq analiz qılıwda úlken dúmpish boldı. Onı islep shıǵıwǵa arnawlı bir dárejede úles qosdı. Lekin bul mashqalanı (izertlew boyınsha máselelerdi) tolıq kórsetip beriwde olardı jetkilikli dep bolmaydı. Atap aytqanda, Ózbekstan Respublikasındaǵı házirgi kúnde ámeldegi huqıqıy ádebiyatlar arasında tikkeley Kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwiniń usılları hám olardı ámeliyatqa qollanıw etiwdi úyreniwge arnalǵan bólek magistrlıq izertlewi joq. Qolaversa, kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwi usıllarınıń óz-ara qatnası hám ayrıqsha tárepleri, yuridikalıq shaxslar biykar bolıwınıń usılların ámeliyatqa qollanıw etıwdegi ámeldegi máseleler hám olardıń ilimiy-teoriyalıq sheshimleri tereń úyrenilmagan. Dissertatsiya jumısınıń ilimiy-izertlew jumısları menen baylanıslılıǵı. Bul dissertatsiya jumısı Tashkent Mámleket yuridikalıq institutı ilimiy-izertlew jobaları programmasına 2010 jıl oktyabr' ayında kiritilgen.
Izertlewdiń maqseti. Kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwi túsinigi, ayriqsha qásiyetleri, puqaralıq huqıqı sub'ektleri huqıqıy jaǵdayın belgilewdegi ornın ashıp beriw, Kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwin tártipke soluvchi nızam hújjetleriniń ulıwma xarakteristikaın analiz qılıw, Kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwi usılları hám túrleri, formaların, olardıń ámeliyatqa qollanıw etiliwin ilimiy-teoriyalıq tárepten kórsetip beriw, kommerciyashı yuridikalıq adamlardıń qayta dúziliwi menen baylanıslı munasábetlerdi tártipke soluvchi nızam hújjetlerin jetilistiriw boyınsha tiyisli usınıslar, usınıslar islep shıǵıwdan ibarat.