Tema: qubla aral boylari’ qaraqalpaqlardi’N` A`yyemgi ata-ma`kan jaylari’ Jo`basi



Download 40,11 Kb.
bet1/11
Sana23.06.2022
Hajmi40,11 Kb.
#697214
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11


Tema: QUBLA ARAL BOYLARI’ QARAQALPAQLARDI’N` A`YYEMGI ATA-MA`KAN JAYLARI’

Jo`basi

  1. Qaraqalpaqstan tas a`sirinde.

  2. Qaraqalpaqstan aymag’i’nda alg’ashqi’ ja’miyetlik du’zimni.

  3. Kelteminar, Tazabag`jab, Suwjarg`an ha’m Amirabat ma`deniyatlari’nin’ qaraqalpaqstan tariyxindag’i orni’

  4. A`yyemgi Xorezm ma`mleketi.

Evraziyanin` hawa rayi qurg`aq (arid) aymaqlari, taw dizbekleri, oypatliq, qumliq ha`m ken`islik taslaqlardi qamtiydi. Onin` ha`r tu`rli rel`efi- landshafli ortalig`inda adamzattin` arg`i ata-babalari (gominidler) ma`kan basqan. Usi da`wirlerde Aral- Kaspiy aralig`i, U`strit dalalarindag`i jag`day sol geografiyaliq ortaliqqa beyimlesip, adamlardin` qonis basip ha`m ma`kanlag`an jerlerine aylang`an. Kaspiydin` arqa shig`is boylari, taw dizbeklerinde ha`m U`stritte paleolit da`wirinde shaqpaq taslari (kremen) o`ndiretug`in shiyki zat bazasi bolg`an. Usi jerlerde paleografiyaliq jag`daydin` (qolayli hawa rayi, haywanlardin` ko`p boliwi) ha`m suwdin` miynet qurallar isleytug`in shaxpak (kremen) taslardin` ko`p boliwi adamlardin` turmis keshiriwine mu`mkinshilik tuwrdirg`an, U`strit ken`isliginde adamlar paleolittin` must`e da`wirinen mezolit ha`m jan`a tas da`wirlerinde ma`kan basip ha`m keyin ko`shpeli sak qa`wimleride U`stritti o`zlestiredi. U`strit ken`isliginen tabilip u`yrenilgen tas da`wirindegi estelikler adamlardin` orayliq U`stritte turaqli jasap, ma`wsimlerde kelip waqitsha o`zlestirip ha`m an` awlap jasag`aninan derek beredi. Bul da`wirde ishimlikke jaramli, duzsiz jer asti suwlari joqari, suwi mol ko`lshe ha`m kishi bulaqlar ko`p bolg`an. Tas a`sirinde jasawshilardin` topografiyaliq jaylasiwina qarag`anda, Qaraqalpaqstang`a a`yyemgi paleolitte Arqa Kavkaz, Man`qislaw arqali ha`m Kaspiydin` shig`is jag`alarinan U`stritke kelip ornalasqan


A`yyemgi tas a`siri (paleolit): Aral-Kaspiy aralig`inda, U`strirt ken`isliginde, Qizil qumda, paleolit –mezeolit ha`m neolit da`wirlerinde adamlar qonis basqan. Bunnan million jil burin paleografiyaliq jag`day qolayli bolip, ol da`wirde haywanlar, quslar ha`m ha`r tu`rli o`simlikler ko`p bolg`an. Sonliqtan bul da`wir adamlardin` jasawina qolayli bolg`an. A`yyemgi tas da`wiri u`lken u`sh da`wirge bo`linedi: Olduvey (3-2,5 mln. -700 min` jil burin), ashel` (700 min` -150 min` jil burin) ha`m must`e (150-120 min` 30-31 min` jil burin) da`wirleri. Barliq tas da`wirlerinde miynet qurallardi islewde tas tiykarg`i orindi iyeleydi Adamalardin` U`stritti tas da`wirinde o`zlestiriwine miynet qurallar isleytug`in qatti shaqpaq taslardin` ko`p, olardin` jerdin` joqarg`i qatlaminda, aliwg`a an`sat jaylasiwi, bulaq ha`m mayda say suwlardin` boliwi sebep boladi. Ko`plegen artefaktlar- tas qurallardag`i oyiq ketikler ha`m miynet qurallardi ekinshi ret paydalang`anin da`lilleydi. Qon`ir-sur ren`li shaqpaq taslardan nukleusler, qirg`ish, biz ta`rizli qurallar ha`m ha`r tu`rli simmetriyaliq o`tkir qurallar islep paydalanadi. U`stritte turmis keshiriwshiler iri haywanlarg`a an`shiliq etken ha`m o`simlik tamirlarinda jiynag`an. Bul da`wirde adamlardi jerlew ha`m o`lige g`amxorliq etiw da`stu`rleri kelip shiqkan. Bug`an Tesik tas u`n`girindegi taw tekelerdin` shaq su`yeklerin aylanasina qadap jerlegen jas balanin` qa`biri misal boladi. Must`e da`wiri aqirinda ruwshiliq ja`miyet qa`liplesedi ha`m ko`rkem o`ner kelip shig`adi.
Son`g`i paleolit: Qaraqalpaqstannin` U`strit ken`isliginen tabililip izertlengen son`g`i paleolit bunnan buring`i 35-30 min` jillardan 12-10 min`inshi jillardi o`z ishine aladi. Bul da`wir, planetanin` barliq jerlerine adamzattin` qonis basqan a`siri ha`m ken` taralg`an waqti boladi. Homo sapiens keyingi paleolit da`wirinde sanali adamnin` payda boliwi menen adamzat ja`miyetinin` materialliq xa`m ruwxiy ma`deniyatinin` joqari rawajlaniwlari arasinda tikkeley baylanislar bolg`anin da`lilleydi. Son`g`i paleolit da`wirinde ko`rkem o`ner ja`nede o`sedi. Su`yekten islengen buyimlarg`a su`wretler saladi. Orta Aziyada son`g`i paleolit da`wirinin` ma`kan jaylari Respublikamiz aymag`inda U`stritten Esen-3, Shuruk-12 ma`kan orinlarinan tabilip tekserildi. Sur- qon`ir ren`li qatti shaqpaq taslardan pishaq ha`m qirg`ish retinde paydalang`an qurallar islegen. Son`g`i paleolit dawirindegi U`strit esteliklerinen tabilg`an tas qurallar, Sibir`, Altay, Qazaqstan, ha`tteki aldin`g`i Aziya ellerindegi miynet qurallari menen uqsaslig`i seziledi.

Download 40,11 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish