Tema: qubla aral boylari’ qaraqalpaqlardi’N` A`yyemgi ata-ma`kan jaylari’ Jo`basi

Aha`meniyler qol astindag`i Orta Aziya xaliqlari: Qaraqalpaqstan aymag`inda jasag`an xaliqlar Iran tsivilizatsiyasinin` rawajlaniwina ta`sir tiygizedi ha`m usi da`wirde klassliq ja`miyetlik du`zimde jasaydi. Aha`meniyler qol astindag`i Orta Aziya xaliqlari azatliq gu`res alip baradi. B.e.shekemgi IV a`sirdin` basinda qaraqalpaqlar aymag`inin` Iran aha`meniylerinen azat boliwi ha`m Xorezm ma`mleketshiliginin` qayta tikleniwine a`keledi. Qu`diretli Aha`meniy patshalig`i Iskander Zulxarnayinnin` (Aleksandr Makedonskiy) armiyasinin` topilisinan b.e.shekemgi IV a`sirdin` son`g`i shereginde qulaydi. B.e.shekemgi IV a`sirdin` basinda, Aral boyi sak qa`wimleride, Xorezmge qusap o`z g`a`rezsizligine erisedi. Iskander Zulxarnayn B.e.sh. 330-327 jillari, Orta Aziya jerlerin jawlap aliw menen ba`nt boladi. Jergilikli xaliqlardin` qarsiliq etiwine qaramastan grek-makedon a`skerleri Orta Aziyanin` qubla rayonlarin o`zine qaratadi. Usi da`wirde Xorezm ma`mleketi o`z g`a`rezsizligin saqlap qaladi. B.e.shekemgi 329-328 jili Iskander Zulxarnayn Baktr qalasinda qisti o`tkerip atirg`anda Xorezm patshasi Farasman 1,5 min` atli a`skerleri menen keledi, Iskander Zulxarnayn menen «dosliq» ha`m «1skeriy» awqam du`zip ha`m o`z elin grek-ma`kedon a`skerlerinin` topilisinan aman saqlap qaladi. Ha`tteki, Farasman hu`kimranliq etken Xorezm Orta Aziya xaliqlarinin` grek-makedonlarg`a qarsi azatliq gu`resin qollaydi. Tariyxshi Strabonnin` mag`liwmtina qarag`anda, Sogdianada bolip o`tken azatliq gu`restin` basshisi Spitamin Xorezmnen baspana tabadi.
B.e.shekemgi 323 jili Iskander Zulxarnayn o`lgennen keyin, Orta Aziya jerleri onin` a`sker basshisi Selevkid du`zgen ma`mlekettin` qaramag`ina kiredi. Orta Aziya xaliqlarinin` sirt el basqinshilari menen u`zliksiz gu`reslerinin` na`tiyjesinde Orta Aziyada b.e.shekemgi III a`sirdin` ortalarinda Greko- Baktriya ha`m Parfiya patshaliqlari du`ziledi. Bul ma`mleketler menen Aral boyi xaliqlarinin` siyasiy qarim-qatnaslari ele toliq u`yrenilmegen. Tariyxshi Yustinnin` mag`liwmatlarina qarag`anda Parfiyada Arshakiyler dinastiyasinin` tiykarin saliwshi Arshakti quwatlag`an dax(parn) qa`wimleri Parfiyanin` shig`isinda jasawshi sak- massaget qa`wimleri menen awqamda bolg`an. Solay etip b.e.shekemgi IV-II a`sirlerde Xorezmnin` o`zine ta`n ma`deniyati rawajlanadi ha`m qon`si eller menen belgili da`rejede ma`deniy baylanista boladi. Jan`adan suwg`ariw tarmaqlari quriladi, suwg`ariw usillari jetilistiriledi ha`m diyxanshiliqtin maydani ken`eyedi. Bul suwgariw kanallardi ha`m qurilislardi quriw oraylasqan ma`mlekettin` waziypasi bolg`an.