Tema: qubla aral boylari’ qaraqalpaqlardi’N` A`yyemgi ata-ma`kan jaylari’ Jo`basi

A`yyemgi Xorezm ma`mleketi: A`yyemgi Xorezm ma`mleketi degende, Qaraqalpaqstan Respublikasi aymag`inda, a`yyemgi da`wirlerde bir tutas aymaq ekenligin tu`sinemiz ha`m bul aymaqta ma`mleketshiliktin` payda boliw tariyxi og`ada teren`de ekenliginin` gu`wasi bolamiz. B.e.shekemgi 1-min`inshi jilliqtin` basinda A`miwda`r`yanin` on` ta`repinde Qaraqalpaq aymag`inda diyxanshiliq oazisleri payda boladi. B.e.shekemgi VII-VI a`sirlerde A`miwda`r`yanin` shep ta`repinde, A`miwda`r`yanin` eski del`ta boylari, Uzboy jag`alarina sak qa`wimlerinin` aralasiwi menen ha`m Ku`yiusay ma`deniyati payda boladi. Ku`yiusaylarda o`z marhumlarin qa`birlerge jerlew da`stu`rlerinin` sak- massagetler menen uqsaslig`i, olardin` sak qa`wimler menen etnikaliq jaqtan baylanista bolg`aninan derek beredi. Tariyxshi Ktesiydin` jaziwina qarag`anda, b.e.shekemgi VII a`sirde Parfiya jeri ushin Midiya menen saklar arasindag`i uris da`wirinde, bir topar saklar, Xorezmnin` arqa-batis shegarasina kelip qonislasiwi, Ku`yiusaylardin` jaylarinin` ma`deniy qatlamlarinan shariqta islengen gu`lal idislardin` tabiliwina qarag`anda, olar Margiana, Avestoda ati belgili ha`m Kaspiy boyi Girkan wa`layatlari menen ma`deniy baylanista bolg`an.
B.e.shekemgi VII a`sir aqiri –VI a`sir basinda «Taza bag`jap» shilardin` ma`deniy da`stu`rlerin dawam etken A`mirabad ha`m Ku`yiusaylardin` o`z-ara aralasiwinan bas qalasi Guzeli qir bolg`an ertedegi Xorezm ma`mleketine tiykar salinadi. Usi waqitta, qubla Xorezmde, orayi Xazarasp bolg`an ertedegi ma`mleket Xazarasp suwg`ariw sistemasida du`ziledi. Bul ertedegi qubla ma`mlekettin` payda boliwina Baktriya, Sogd ha`m Margiana qa`wimlerinin` ma`deniy ta`siri tiyedi. Ertedegi қubla Xorezm ma`mleketinin o`nermentshilik orayi Xumbuz tepe boladi. Buni onnan tabilgan arxeologiyaliq tabilmalar tastiyiqlaydi.
A`yyemgi Xorezm ati jazba derek bolg`an Avestoda «Xvarizm», a`yyemgi pars jaziwlarinda «Xvarizmiy», grek jaziwshilari (Gekatay, Geradot, Ktesey) miynetlerinde «Xorasmiya» dep ataladi. B.e.shekemgi VII-VI a`sirlerdegi Xorezm ma`mleketi esteliklerinen Janbas ha`m №abat 7, belgili. Ol to`rt mu`yeshli bolip, ta`repleri 70x20 m ge ten` bolg`an. B.e.shekemgi VII –VI a`sirler ortasinda tiyisli Qaraqalpaqstan ha`m Xorezm wa`layatinan tabilg`an u`lken kanallar an`g`arlari, suwg`ariw tarawlari 300 den ko`birek awilliq elat jaylardin` ko`bisi Xumbeztepe, Tashqirman ha`m Bazar qala do`gereklerinde saqlang`an. B.e.shekemgi VII a`sir aqiri VI a`sirde payda bolg`an u`lken suwg`ariw tarawlari kanallar, qala, awilliq elatlar, diyxanshiliq ma`deniyat oraylari oraylasqan ma`mleket ta`repinen quriladi ha`m ma`mlekettin` qa`wenderinde boladi. B.e.shekemgi VII-VI a`sirlerde Xorezmnin` qubla qon`sisi rayonlari Sogdianada Afrasiab, Ko`ktepe,Er-кurtan ha`m Uzinqir qalalar salinadi. Bulungur ha`m Dargom kanallar qaziladi. Usi da`wirde, Baktriya ha`m Sogdiana ma`mleketi du`ziledi. Xorezm bul ma`mleketler menen ma`deniy baylanista boladi. Ja`miyette urbanizatsiyaliq qubilis ha`reketler bul ellerde bir waqitta baslanadi.