|
3. O’zbekistan Respublikasinin’ 2021-jildag’i tiykarg’i makroekonomikaliq ko’rsetkishleri analizi
Jıl aqırında ekonomikanıń barlıq tarmaqlarında ónim islep shıǵarıw kólemi asıp atır.
Pandemiya dawam etip atırǵanına hám jáhán ekonomikasında joqarı girdob háreket saqlanıp qalǵanına qaramay, Ózbekstan ekonomikası rekord dárejedegi ósiw pátlerine eristi. Jıl juwmaǵına kóre, mámleket JIO’ aldınǵı jıldaǵı 1, 9% ósiw fonı 7, 4% ke arttı.
2021-jılda pútkil Ózbekstan ushın sırtqı jaǵday unamlı keshti: jáhán ekonomikası 2020-jıldaǵı soqqilardan keyin tikleniw máwsimine ótti.
2 021-jildag’i tiykarg’i tarmaqlar kesiminde JIO’ qurami
Ózbekstannıń tiykarǵı sırtqı ekonomikalıq sherikleri esaplanǵan mámleketlerde de ekonomikanı krizistan aldınǵı jaǵdayǵa qaytarıw boyınsha tiyisli sharalar ko'rildi. Qirg’izstanda 2020-jıldaǵı 8,4% ke saldamlı tómenlewden keyin ekonomikanıń tikleniwi basqıshına ótildi. Ótken jıl juwmaqlarına tiykarınan, Qirg’izstan JIO’ 3,6% ke astı. Dáslepki bahalawlarǵa kóre, Rossiya ekonomikasınıń ósiwi 4,5% ti qurawi múmkin (Ekonomikalıq rawajlanıw ministrligi maǵlıwmatlarına kóre, yanvar -noyabr aylarında JIO’ nin’ ósiwi 4, 7% ti qurag’an). 2021 jıl juwmaqları boyınsha Qitayda ekonomikalıq ósiw páti sońǵı on jıl ishinde eń joqarı kórsetkishti - 8,1% ti kórsetti. Jıl dawamında JIO’ ósiwi Qazaxstanda gúzetildi (ótken jıl yanvar -sentyabr aylarında JIO’nin’ ósiwi páti 3,6%ti quradi).
Ózbekstanda inflyaciya jıldan jılǵa to’menlewi dawam etpekte. 2021-jılda tutınıw bahaları indeksi 2020-jıl juwmaǵındaǵı 11,1% ke salıstırǵanda 10% o'sti. Jıl dawamında azıq-awqat ónimleri bahaları 13% (2020-jılda 15,3%), oziq-awqatliq emes ónimleriniń bahası 7,8% ke (8,8%) astı. Bıltır xizmet kórsetiw bahaları 2020-jıldaǵı 7,1% ke salıstırǵanda jedel pát penen 7,7% ke o'sti.
Tiykarǵı kapitalǵa investiciyalar 2020-jıldaǵı tómenlewdi jeńip ótip, 4,4% ke ko’terildi. Ósiw oraylasqan investiciyalar bóliminde 7,4% ti, tiykarınan tuwrıdan-tuwrı qarjılar hám kreditler esabına 18,4% kórsetdi. Sonıń menen birge, investiciyalardıń xalıq qarjiları esabına 4,5% ósti. Bul arada kárxanalar tárepinen aqsha sarıplanıwı 3,6% ke kemeydi. Oraylasqan investiciyalar 3,6% ke qısqarip, shet el investiciyalardı hám húkimet tárepinen kepillik berilgen kreditlerdi tartıw 30% ten zıyatqa keskin azayǵanı gúzetildi. Sonı da aytıp ótiw kerek, investiciyalardıń ulıwma muǵdarındaǵı bunday investiciyalar 2020 jılda 11% ke, ótken jıl juwmaqları boyınsha bolsa 7, 1% qısqargan. Sol waqtıniń ózinde, byudjet tárepinen investiciyalardıń artiwı 36% ke ko’terilgeni gúzetildi. Ulıwma alǵanda, 2021 jıl juwmaqlarına kóre, tiykarǵı kapitalǵa investiciyalardıń ulıwma kóleminde oraylasqan investiciyalardıń úlesin 19,9% ten 18,3% ke shekem qısqarıwı hám soǵan uyqas túrde oraylasqan investiciyalar úlesiniń aritwı tendensiyasi dawam ettirildi.
Jıl juwmaqları boyınsha ekonomikanıń barlıq sektorlarında ónim islep shig'ariwdin' ósiwi gúzetildi.
Sanaat ónimleri islep shıǵarıw kólemi 8,7% arttı (2020-jılda ósiw 0,9% ti quradi). Ósiwdiń eń jedel pátleri elektr támiynatı, gaz hám puw uzatıw, hawanı kondicionerlew salasında gu’zetilip, 13% ti quradı. Qazib alıw sektorı 2020 jıldaǵı saldamlı tómenlewden keyin tiklenip atır, islep shıǵarıw kólemi 10,7% arttı (odan aldınǵı jılda qısqarıw 22% ti qurag’an edi). Islew beretuǵın sektor jıldan jılǵa turaqlı ósiw pátlerin kórsetip, 2021 juwmaqlarına kóre, ósiw 8, 2% ti quradı (2020 jılda 7, 9%). 2021 jılda toqımashılıq ónimleri (ósiw 19, 1%), kiyim-keshek (18, 7%), mashina hám úskenelerden tısqarı tayın metall buyımlar (18, 9%), ishimlikler (17, 7%), metallurgiya (8, 1%), ximiyalıq ónimler (5, 7%) islep shıǵarıw sanaat drayverlarine aylandı. Sol orında, avtotransport (5, 7%), elektr úskeneleri (6, 6%), koks hám neftti qayta islew ónimlerin (derlik 30%) óndiriste tómenlew gu’zetildi.
Xizmet kórsetiw sektorında jedel ósiw gúzetildi. Jıl juwmaǵı boyınsha bazar xızmetlerin islep shıǵarıw kólemi 2020-jıldaǵı 3% ósiwge salıstırǵanda 19, 2% ke arttı. Ósiw barlıq xizmet kórsetiw tarawlarında gúzetildi.
Finanslıq xızmetler kórsetiw (28,4%), baylanıs hám informaciyalastırıw (21, 8%), kóshpes múlk hám múlk (24, 2%), tálim (28, 7%), den sawlıqtı saqlaw (26%), ijara hám prokat (21%) xızmetlerin usınıw tarawlarında eń joqarı ósiw pátleri gu’zetildi.
Pandemiya dáwiri menen baylanıslı sheklewler sebepli 2020 jılda tómenlew gúzetilgeninen keyin transport sektorı 2021 jılda jedel ósiw pátlerin kórinetuǵın etdi, jıl juwmaqları boyınsha transport xızmetleriniń kólemi 16% ósip, júk aylanbası 10%, jolawshılar aylanbası bolsa 9,5% ke arttı. Sonıń menen birge, usaqlap satıw sawda tovar aylanisınıń ósiw páti de 12% ti quradı.
Qurılısta óndiristiń ósiw páti 2020-jıldaǵı 9,5% ten 2021 juwmaqları boyınsha 6, 8% ga azmaz páseytiwgeni jazıp qoyıldı.
Awıl xojalıǵında bolsa, kerisinshe, salmaqli ıqlım sharayatlarına qaramay, 2021 jılda ónim óndiristiń ósiw pátleri dinamikte 4% ge shekem arttı (2020 jıl juwmaǵında 2,9%). Sharwashılıq salasında 3,9% ósiw gúzetildi. Balıqshiliq xojalıǵında da jedel ósiw belgilengen bolıp, bul kórsetkish 21, 4% ti quradı (2020 jılda 17, 9%).
Jıl juwmaqları boyınsha, sırtqı sawda dinamiginde unamlı ózgerislerge erisildi. Sırtqı sawda aylanisı kólemi 16% ke ósip, 42,1 mlrd. dollardi quradı hám 2019 jıldaǵı kórsetkishten (41, 8 mlrd. doll.) ozip ketti. Eksport 10% ke 16, 6 mlrd. Dollarg’a shekem, import 20% ke 25, 5 mlrd. Dollarg’a shekem arttı. Sawda balansınıń unamsız saldosi 8, 9 mlrd. dollardi quradı.
Eksporttin’ artiwi, tiykarınan, shet elge jetkiziw boyınsha toqımashılıq ónimleri hám kiyim-keshektin’ 1, 5 teńdey (2, 9 mlrd. doll.), reńli metallar hám olardan tayarlanǵan buyımlardıń 1, 6 teńdey (1, 5 mlrd. doll.), mashina hám úskenelerdiń 1, 6 teńdey (0, 7 mlrd. doll.), ximiyalıq ónimlerdiń 1, 4 teńdey (1, 2 mlrd. doll.), xizmet kórsetiwdiń 1, 3 teńdey (2, 5 mlrd. doll.) artqanı menen baylanıslı. Altın eksporti 2020 jılǵa salıstırǵanda derlik 30% ke qısqarip, onıń ulıwma eksport kólemindegi úlesi bolsa 38, 4% ten 28, 7% ke kemeydi.
Importta jetkiziw boyınsha azıq-awqat ónimleriniń 35% (2, 9 mlrd. doll.), ximiyalıq ónimlerdiń 24% (4, 3 mlrd. doll.), qara metallar hám olardan tayarlanǵan buyımlardıń 35% (2 mlrd. doll.), energiya tasıwshı hám neft ónimleriniń 39% (1, 5 mlrd. doll.), xizmet kórsetiwdiń 42% (1, 7 mlrd. doll.) sezilerli ósiwi gu’zetildi.
Nátiyjede, 2021 jıl Ózbekstan ekonomikası ushın oǵada unamlı keshti. Bul dáwirde tek ǵana 2020 jılda bay berilgen nátiyjelerdiń ornın toltırıw emes, bálkim rekord dárejedegi ósiw pátlerine de erisildi. Mámlekette keń kólemli ekonomikalıq strukturalıq reformalar dawam ettirilip, ótken jıllardaǵı ózgerisler nátiyjesi ekonomika tarmaqlarında jáne de ayqın kórinetuǵın boldı. Pandemiya menen baylanıslı saqlanıp qalǵan qáwiplerge qaramay, Ózbekstan ekonomikası 2021 jılda turaqlılıqtı kórinetuǵın etdi hám jedel rawajlanıw baǵdarına qayttı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
