Tema: Básekilesiwshi firma hám tarmaqtıń uzaq múddetli aralıqtaǵı teńsalmaqlıǵı hám tarmaq usınısı

Tema: Dáramat hám almastırıw nátiyjeligi

1. 
   “Dáramat-tutınıw” sızıǵı analızı
   

Dáramatıń ózgeriwi byudjet sızıǵın ózine parallel tárizde súriliwine alıp keledi. Dáramat asǵanda byudjet sızıǵı ońǵa-joqarıǵa súriledi, kemeygende páske-shepke súriledi.

1-súwret. “Dáramat-tutınıw” sızıǵı
Real dáramatıń asıwı nátiyjesinde byudjet sızıǵı A₁, A₂, A₃, ..., A_n jaǵdaylarǵa izbe-iz súriledi.
Dáramatlardıń ózgeriwine mas tárizde tutınıwshınıń jańa jaǵdaydaǵı teńsalmaqlıq toshkaları ornatıladı: E₁,E₂,E₃,...,E_n . usı teńsalmaqlıq toshkalardı tutastırıwshi sızıqtı amerikalıq alım Dj. Xiks “dáramat-tutınıw” sızıǵı dep atadı hám bul sızıq ilmiy ádebiyatlarda “turmıs dárejesi sızıǵı” dep te ataladı.
Nemis alımı Ernst Engel birinshi bolıp dáramat ózgeriwiniń tutınıw quramına tásirin analız qılǵan. Tovarlar quramınıń dáramatǵa qaray ózgeriwin sawlelendiriwshi sızıqlar, Engel qıya sızıqları delinedi.
2-súwretde gorizantal oq boylap tutınıwshı dáramatı (R) hám ordinata oqı boylap tutınılatuǵın tovarlar muǵdarı (Q) belgilengen. Tutınıwshı mútájligi birinshi náwbetde kúndelikli zárúrli tovarlar (Q₁), ekinshi náwbetde standart sıpatlı sanaat ónimleri (Q₂) hám keyinshelik joqarı kategoriyalı tovarlar (Q₃) menen toyınadı. Joqarı sıpatlı tovarlar hám xizmetlerge talap asǵanda da, kúndelikli turmısta paydalanılatuǵın standart sanaat ónimlerine talaptıń kúsheyiwi nızamı kúzetilgen.

Baha-tutınıw”_sızıǵı_analızı___X_ónimniń_bahası_(_P'>2-súwret. Engel qıya sızıqları

2. 
   “Baha-tutınıw” sızıǵı analızı
   

X ónimniń bahası (P) tómenlep baratır, yáni . Grafikte bahanıń bunday ózgeriwi, byudjet sızıǵın AB jaǵdaydan AB₁, AB₂, hám AB₃ jaǵdaylarǵa sıljıtadı (3-súwret). Nátiyjede byudjet sızıǵınıń X oqı menen kesisken toshkası oń tárepke súrilip baradı.
Tutınıwshı endi bir birlik qosımsha alma alıw ushın, aldınǵıdan kerek muǵdarda Y óniminen keshedi. Nátiyjede optimal kompleks E toshkadan joqarıraq paydalılıq dárejesine iye bolǵan parıqsızlıq qıya sızıqlarında jaylasqan E₁, E₂ hám E₃ toshkalarına ótedi.
Eger biz optimal kompleks toshkaların (parıqsızlıq qıya sızıqları menen byudjet sızıqları kesisken toshkalar) sızıq benen birlestirsek bul sızıq “Baha-tutınıw” sızıǵı boladı.