Тема: Анатомия панинин классификациясы рауажланыу тарийхы хам уйрениу методы

Aqırǵı miydiń oraylıq hám kúlreń túyinleri (ózekleri)

Kúlreń túyinler (yaki ózekler) yarımsharlardıń aq zatınıń ishinde jaylasqan bolıp, miydiń túbine (tiykarına) jaqın turadı. Sonıń ushında olardı miy tiykarınıń ózekleri dep ataydı.
Bul túyinler tómendegilerden ibarat:

1. 
   Tarǵıl (alamısh) dene, bul dene eki úlken ózekten ibarat.
   

a) quyrıqlı ózek, ol tómengi tárepinen ashıq qalǵan sheńber tárizde kóriw tompaǵın aldı, joqarı hám arqa tárepten orap turadı. b) chechevitsa tárizli ózek, óziniń (medial) qaptalında turǵan ózekten ishki qalta járdeminde menen ajıralıp turadı. Ózektiń túri frontal sızıqtaǵı sınaǵa uqsaydı.

2. 
   Tosıq – dep, atawsha menen, chechevitsa tárizli ózek qabıǵı arasında jaylasqan juqa kúlreń zattan dúzilgen plastinkaǵa aytıladı.
   
3. 
   Badam tárizli dene (ózek) – chechevitsa tárizli ózek qabıǵı astında, qaptal qarınshanıń tómengi shaqı aldında jaylasqan. Ol aldınǵı tárepinen aldınǵı ilme tesik zat, arqa tárepi bolsa Ammon shaqına jetip turadı. Badam tárizli dene rawajlanıwdıń baslanǵısh dáwirlerinde tarǵıl denege júdá jaqın turadı hám onıń menen baylanısta boladı.
   

Bas miy qabıǵında jaylasqan oraylar

Organizmniń hár qıylı xızmetlerin retlestiriwshi oraylardıń jaylasıw tártibi úlken teoriyalıq hám praktikalıq áhmiyetke iye. Bul oraylardı úyreniw organizmde
júrip atırǵan túrli protsesslerdi qaysı nervler arqalı miydiń qaysı bólimi regulyatsiya etip atırǵanın biliwge, organizmniń málim bir bólimi nervke baylanıslı sebep penen izden shıqsa, buǵan miydiń qaysı jeri ayıplı ekenligin anıqlawǵa járdem beredi.
I.P. Pavlov miy qabıǵınıń hámmesi analizatorlar (tásirdi orayǵa alıp barıwshı hám juwaptı alıp ketiwshi talalar) dıń kletkaları jıyındısınan ibarat, óz aldına júze dep tastıyıqladı. I.P Pavlovtıń ótkergen júdá kóp praktikalıq tájriybeleri (iytlerde) hám júdá kóp klinikalıq gúzetiwleri nátiyjelerine tiykarlanıp, organizm tárepinen orınlanatuǵın hár qıylı xızmetler (funktsiyalar) dıń miy qabıtında óz orınları (orayları) bar ekenligi anıqlandı. Buǵan V.A.Betstiń, miydiń hár bir bólimi óziniń morfologiyalıq dúzilisi menen basqa bólimlerden parq qıladı, degen pikiride tiykar bolǵan edi. Moskvadaǵı miy ilim orayı xızmetkerleri akademik S.A. Sarkisov basshılıǵında miydiń 50 den artıq túrli bólimlerin úyrendi hám olarda nerv kletkalarınıń dúzilisi hám jaylasıwı hár qıylı ekenligin anıqlaǵan. Áne usıǵan tiykarlanıp, adam miyiniń qabıǵında oraylardıń jaylasıw tártibi belgilengen hám miy kartası dúzilgen. Solay etip, miy qabıǵı ózindegi hár qıylı xızmetler ushın belgilengen oraylar arqalı organizmniń barlıq jumısların regulyatsiya etip turadı.
Atap aytqanda miy qabıǵındaǵı oraylar ózinshe bir - birine baylanıssız, gárezsiz halda islemeydi. Sırttan yaki ishten qabıllanǵan málim bir tásirdi analiz qılıwda hám kerekli juwmaq shıǵarıwda miy qabıǵındaǵı hámme oraylar qatnasadı. Sonıń ushında házirgi waqıtta miy qabıǵın bir pútin qabıllawshı zona dep táriyiplenedi.