olib keladi. U yoki bu nutq buzilishi bor bola atrofdagilaming
nutqini tushuna olmaydi va o‘zi ham gapira olmaydi. Maxsus
korreksion-pedagogik ta’sirsiz bolaning har tomonlama ma’naviy,
jismoniy, nutqiy rivojlanishini va maktabga tayyorlashni ta’minlab
bo‘lmaydi(20).
Defektolog-olimlaming tadqiqotlarida A.S.Vigotskiyning o‘ziga
xos xususiyatlarga ega bo‘lgan anomal bolalar ruhiyatining rivoj-
lanishi normal bola rivojlanishida kuzatiladigan asosiy qonuniyat-
larga bo‘ysunadi degan qoidasi katta rol o‘ynaydi. L.S.Vigotskiy-
ning ilmiy-metodologik
konsepsiyasi anomal bolalami, xususan
nutqida buzilishlari bor bolalami maxsus o‘qitish va tarbiyalashning
ilmiy-nazariy asoslarini ishlab chiqishga yordam berdi.
L.S.Vigotskiy defektologiya muammolari nuqtayi nazarining
umumiy tizimida quyidagilami yetakchi sifatida ko‘rsatish mumkin:
- anomal bolalami ruhiy rivojlantirishning muhim imkoniyatlari
g‘oyasi;
- anomal bolalar rivojlanishiga ijtimoiy ta’sirlaming, xususan
pedagogik ta’sirlaming hal qiluvchi roli to‘g‘risidagi qoida;
- patologik rivojlanayotgan bola shaxsining shakllanishida
jamoa faoliyatining (o‘quv, o‘yin, mehnat) yetakchi ahamiyati
to‘g‘risidagi xulosa.
Bola ruhiyatining shakllanishiga nutqdagi kamchiliklaming ta’-
siri to‘g‘risidagi fikr qo‘llab-quwatlandi va rivojlantirildi.
Bundan
tashqari, tadqiqotlarda u yoki bu nutq buzilishlari bolada ijtimoiy
qiyinchiliklami keltirib chiqarish to‘g‘risidagi fikr ham o‘z aksini
topdi. Bu qiyinchiliklami bartaraf etish yoki oldini olish bolaning
tengdoshlari bilan muloqotini yo‘lga qo‘yish, uni jamoa faoliyatiga
qo‘shilishiga yordam beradi. Ilmiy g‘oyalar nutq patologiyasining
turli shakllarini o‘rganishda muvaffaqiyatli amalga oshirildi(23).
Nutqni normal egallashning individual
xususiyatlari va umumiy
qonuniyatlari nutq buzilishlarini bartaraf etish bo‘yicha o‘qitish
metodikasi va dasturlarini oqilona tuzishda juda muhimdir. Bu shu
bilan tushuntiriladiki, buzilgan analizator funksiyasini ushbu funk-
siyaning normal rivojlanishi qonuniyatlarini hisobga olmay turib
tiklab bo‘lmaydi.
L.M. Bikova, YE.YE. Vishnevskaya kabi tadqiqotchilar nutqni
eshitish deganda bolaning ayrim tovushlami va ulaming so‘zdagi
92
[
ketma-ketligini eshitish qobiliyatini, ya’ni so‘zni tovush yaxlitligida
qabul qilish va nutq mazmunini tushunish qobiliyatini tushunadilar.
F.A. Rau, F.F. Rau kabi surdopedagog-tadqiqotchilar esa nutqni
eshitishni
insonning maxsus psixolingvistik
qobiliyati deb
qaraydilar, bunda nafaqat uning qabul qilish (o‘zlashtirish), balki
qayta ifodalash (eslash) funksiyasiga alohida ahamiyat beradilar.
Nutqni eshitish nutq qobiliyatining tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib,
har qanday qobiliyat kabi u ham rivojlanadi, takomillashadi va oxir-
oqibatda tilning fonologik vositalarini va umuman nutq mada-
niyatini o‘zlashtirishni ta’minlaydi.(12)
Eshitish buzilishini va tallaffuz malakalarini erta korreksiyalash
muammosining ilmiy-nazariy asoslarini ishlab chiqish va shu bilan
birga maktab yoshdagi bolalaming barcha toifalari uchun tabaqa-
lashtirilgan maxsus maktab muassasalari tarmog‘ini
kengaytirish,
bola hayotining dastlabki yillaridan boshlab o‘qitish va tarbiyalash-
ning korreksion tizimlarini yaratish maqsadlarida kompleks ekspe-
rimental tadqiqotlami tashkil etish - bu defektologiyaning yangi
yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, eshitishi buzilgan bolalar rivojlani-
shidagi kamchiliklami bartaraf etish yo‘llarini izlash jarayonida
qonuniy tarzda shakllandi. Eshitishi
buzilgan bolalar uchun
korreksiya ishlari dasturi u yoki bu malakalami va bilimlamigina
emas, balki bolaga zamr va u uchun yangi bo‘lgan anglash,
funksiyaning zararliligini kamaytirish, anomaliya rivojlanishini
to‘g‘rilash vositalarini shakllantirishga, ikkilamchi buzilishlaming
oldini olish va bartaraf etishga yordam berishi zarur.
Korreksiya
ishlari kelajakda toMaqonli shaxsni shakllantirish, uni jamiyatda
mehnat qilishga tayyorlashga yo‘naltirilgan boMishi kerak
Talaffuz malakalarini buzilishi - zaif eshituvchi va zaif eshi
tuvchi bolalardagi nutq nuqsonining eng ko‘p uchraydigan shakl-
laridan biridir, Eshitishning buzulishida analizatorlar yoki intellekt-
ning nuqsonlari bilan bog‘liq bo‘lmagan butun nutq tizimining
shakllanishi buziladi.
Talaffuz malakalarini nuqsonlarini bartaraf etishda maktab
gacha tarbiya muhim rol o‘ynaydi, chunki bola hayotining bu davri
psixologik rivojlanishning ko‘plab
tomonlari, sensor va motor
sohasining shakllanishi uchun sinteziv hisoblanadi. Bu davrda
barcha ruhiy fimksiyalar o‘zining optimal rivojlanish yo‘lini
Do'stlaringiz bilan baham: 
