Ташқи иқтисодий алоқалар статистикаси

14. ТАШҚИ ИҚТИСОДИЙ АЛОҚАЛАР СТАТИСТИКАСИ

1. 
   Ташқи иқтисодий алоқалар тўғрисида тушунча
   

Бозор иқтисодиёти, хусусан, макроиқтисодиёт очиқ иқтисодиётдир. У мамлакатлараро иқтисодий алоқаларни талаб қилади. Бундай иқтисодий алоқалар бўлиш заруриятини еса халқаро меҳнат тақсимоти белгилайди. Чунки халқаро меҳнат тақсимоти иқтисодий нафлик қоидасидан келиб чиқади. Қайси маҳсулотни ишлаб чиқариш ва експорт қилиш қулай бўлса, шу маҳсулот бошқа мамлакатларга етказилиб берилади. Нимани мамлакат ичида ишлаб чиқариш ўрнига уни ташқаридан келтириш арзонга тушса, шу товар импорт қилинади.

Шунга биноан айрим мамлакатлар маълум турдаги товарларни, бутловчи қисмлар ва деталларни ишлаб чиқаришга ихтисослашади ва уларни бошқаларга етказиб бериб, жаҳон бозоридан ўзига керакли товар ва хом ашёни олади. Бундай ихтисослашув мамлакатларнинг табиий шароити, ишлаб чиқариш тажрибаси ва тараққиёт даражаси билан белгиланади.
Қайси бир мамлакатда қайси товарларни сифатли ва кам харажат билан яратиш учун имкон бўлса, шу соҳа ривож топади. Бундай ривожланиш мазкур мамлакатнинг ресурсларига ҳам боғлиқ. Масалан, Қувайт учун нефтни, Япония учун компютр ва машиналарни, АҚШ учун самолётларни, Ҳиндистон ва Покистон учун чойни, Ўзбекистон учун пахтани експорт қилиш қулай екан, улар шуни афзал кўришади.
Шундай қилиб, ташқи иқтисодий алоқа - бу турли мамлакатлар ўртасидаги иқтисодий муносабатлар бўлиб, иқтисодий наф кўриш мақсадида олиб борилади.^ Бу муносабатлар қуйидаги шаклларда бўлади:

• 
  халқаро савдо-сотиқ;
  
• 
  ишлаб чиқариш кооперацияси;
  
• 
  капитал миграцияси;
  
• 
  ишчи кучи миграцияси;
  
• 
  ўзаро тўловлар ва ҳисоб валюта операциялари ва бошқалар.
  

Савдо-сотиқ халқаро иқтисодий муносабатларда етакчи ўринда туради ва бу жаҳон бозорида ўз ифодасини топади. Жаҳон бозори-халқаро меҳнат тақсимоти орқали бир- бирларига боғланган турли мамлакатлар ўртасидаги барқарор олди-сотди муносабатларидир.
Бугунги кунда жаҳон савдосига фақатгина юқори ўсиш суръатларигина емас, балки тармоқ ва ҳудудий тузилишидаги ўзгаришлар ҳам хосдир. Бу ўзгаришларни иккита ҳолат билан изоҳлаш мумкин.