Ташқи иқтисодий алоқалар статистикаси

Импорт квота - бу ҳар йили мамлакатга келтиришга рухсат берилган хорижий маҳсулот ҳажмини миқдор жиҳатдан чеклаб қўйишдир. Давлат мамлакатга маҳсулот келтиришга ижозат берувчи лицензияни чекланган миқдорда беради ва лицензиясиз импортни тақиқлайди.
Лицензияли импорт ҳажми ички бозордаги талабдан кам бўлса, квота фақат импорт ҳажмини камайтириб қолмайди, шу билан бирга ички бозордаги нархларнинг лицензия егалари хорижда товар сотиб олган жаҳон бозоридаги нархлардан ошиб кетишига олиб боради. Шу жиҳатдан қараганда импорт квоталари тариф чеклашларига ўхшашдир.
Давлат томонидан тартибга солиш тадбири сифатида квоталаш:

• 
  тўлов балансларини мувофиқлаштириш;
  
• 
  ички бозорда талаб ва таклифни баланслаштириш;
  
• 
  халқаро музокараларда ўзаро келишувга еришиш учун қўлланилади.
  

Ўзбекистонда квоталаш халқ итеъмол молларини ва стратегик хом ашёнинг муҳим турларини олиб чиқишни чегаралаш усули сифатида қўлланилмоқда.
Импорт квота маҳсулотларнинг таъриф ставкасини оширишга қараганда жозибалироқдир, чунки таъриф ставкани кўтариш фақат халқаро савдо битимларини тузиш йўли билан амалга оширилади. Давлатнинг ўзи буни бажариш учун ҳар доим ваколтга ега емас. Квота малакат ички бозоридаги муайян тармоқ маҳсулотига бўлган рақобатни сусайтиради.
Квоталаш фақат маҳсулот оқимларини емас, балки ишчи кучи оқимларини ҳам тартибга солишда қўлланилади. Кўпгина ривожланган мамлакатлар ички меҳнат бозорини ҳимоялаш мақсадида хориждан ишчи кучи импортига квоталар ўрнатади. Бу жараённи баҳолаш импорт квотанинг даражаси (К_И) ва индексини (Ж_и) ҳисоблаш ёрдамида амалга оширилади.
Ташқи савдо обороти (ТСО) експорт (Е) ва импорт (И) йиғиндисидан ташкил топади:
ТСО  Э  И

Унинг ҳажми олди-сотди бўладиган товарлар ва хизматларнинг умумий миқдори ва уларнинг нархига боғлиқ. Оборот икки усулда ҳисобланади: 1) абсолют миқдорда, масалан, шунча миллиард долларга тенг деб олинади; 2) нисбий миқдорда, яъни у яратилган ва ишлатиладиган маҳсулотларнинг шунча фоизини ташкил қилади деб қаралади. Мамлакат жаҳон бозорида қанчалик фаол қатнашса, унинг ташқи савдо обороти шунчалик катта бўлади.

_ТСО  Э  И

Експорт билан импорт ўртасидаги тафовут савдо қолдиғини ( _ТСО ) беради:
Агар експорт импортдан кўп бўлса, у ҳолда ташқи савдо қолдиғи мусбат, аксинча, яъни експорт импортдан кам бўлса, у ҳолда савдо қолдиғи манфий бўлади. Кейинги ҳолат ташқи балансининг дефицитли, яъни тақчилли баланс еканлигидан далолат беради.
Експортнинг ошиши сотувчи мамлакат ЯИМнинг кўпайишига, импортнинг кўпайиши еса ЯИМнинг камайишига олиб келади. Умуман товарлар експорти уларни ишлаб чиқаришга нисбатан, товарлар импорти еса уларни истеъмол етишга нисбатан тезроқ ўсиб бориши лозим. Иқтисодиётда ана шундай қоида бор.
Експорт ва импорт ўртасидаги нисбатларни турли ёндашувларда статистик таҳлил қилиш мақсадида қуйидаги кўрсаткичлар ҳисобланади (17.2-жадвал).