Tasdiqlayman: O`ib direktor o`rin bosari Sana IX- sinflar

Funksiya nomi	Argument turi	Qiymat turi
Izoh
Matematik funksiyalar
Abs(x)	butun/haqiqiy	butun/ haqiqiy	x ning absolut qiymati (moduli) — |x|
Sin(x)	butun/haqiqiy	haqiqiy	x ning sinusi (radian o'.b.) -sinx
Cos(x)	butun/haqiqiy	haqiqiy	x ning kosinusi (radian o'.b.) -cosx
Arctan(x)	butun/haqiqiy	haqiqiy	x ning arktangensi — arctgx
Sqrt(x)	butun/haqiqiy	haqiqiy	x ning kvadrat ildizi — (x > 0)
Sqr(x)	butun/haqiqiy	butun/ haqiqiy	x ning kvadrati — x^2
Exp(x)	butun/haqiqiy	haqiqiy	e^x (e = 2.718282... )
Ln(x)	butun/haqiqiy	haqiqiy	x ning natural logarifmi (x > 0)
Frac(x)	butun/haqiqiy	haqiqiy	x ning kasr qismi {x}
Int(x)	butun/haqiqiy	haqiqiy	x ning butun qismi [x]
Random	—	haqiqiy	[0, 1) oraliqdagi tasodifiy son
Random(x)	Word	Word	[0, x) oraliqdagi tasodifiy son
O'zgaruvchilar turini o'zgartiruvchi funksiyalar

Matematik formulalarda ko'p ishlatiladigan к sonini ifodalash uchun Paskalda
maxsus Pi o'zgarmas (konstanta) bajratilgan (Pi=3.1415...).Paskal dasturlash
tilida algebraik ifodalar arifmetik amallar yordamida bog'langan
o'zgarmaslar, o'zgaruvchilar va funksiyalardan tashkil topadi. Algebraik
ifodalar bir satrda yoziladi, ya'ni satrdan pastga tushirib yoki yuqoriga ko'tarib
yozish mumkin emas. Masalan, 3ab² ifoda Paskalda
3*a*sqr(b) yoki 3*a*b*b kabi, 77 ifoda a/sqr(b) yoki a/(b*b) kabi
Paskalning standart funksiyalari barcha matematik amallarni o'z ichiga olmagan. Shu sababli ba'zi matematik amallarni Paskalning bir nechta standart funksiyasi orqali yoki bitta standart funksiyani bir necha marta qo'llash orqali ifodalashga to'g'ri keladi. Masalan, Paskalda sonni ixtiyoriy darajaga ko'tarish funksiyasi yo'q. Shuning uchun а^г ifodani Paskalda a*a*a yoki sqr(a)*a kabi, a⁴ ifodani esa a*a*a*a yoki sqr(sqr(a)) yoki sqr(a)*sqr(a) kabi yozish mumkin.
Umuman, a¹' (a>0) ko'rinishdagi ifoda uchun matematikada a^h = e^b'^lna formula o'rinli. Shuning uchun Paskalda a^b (я>0) ifoda exp(b*Ln(a)) ko'rinishda yoziladi.
3- misol. 5 J algebraik ifodani Paskaldagi ko'rinishini yozing. x — у
Yechish. Bu ifodani Paskalda bir necha xil usulda tasvirlash mumkin. Shulardan bittasi quyidagicha:
(x-y)/(exp(5*ln(x))-sqr(y)*y).


Mavzuni mustahkamlash va yakunlash:
Darslikdagi savollarni bahs-munozara shaklida hal etish katta samara beradi.
Uyga vazifa:
1. Darslikdagi 1-, 3-mashqlar.
2*. Darslikdagi 2-mashq.


Tasdiqlayman O`IB direktor
o`rinbosari________________________
Sana _____________IX- sinflar


___ – dars. O‘zlashtirish va ma’lumotlarni ekranga chiqarish operatorlari
Dars maqsadi:
O‘quvchilarni Paskal dasturlash tilidagi o‘zlashtirish va ma’lumotlarni ekranga chiqarish operatorlari bilan tanishtirish.
Darsning ta`limiy vazifasi: O`quvchilarga mustaqil fikrlashni o`rgatish
Darsning tarbiyaviy vazifasi: O`quvchilarning vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash:
Darsning rivojlantiruvchi vazifasi: O’quvchilarni kompyuter savodxonligini oshirish
Uslub: Ma’ruza va amaliyot.
Shakl: Savol – javob, kichik guruhlarda ishlash.
Vosita: Elektron resurslar, darslik va ko’rgazmalar
Usul: slayd materiallari
Nazorat: og’zaki, savol-javob va kuzatish.
Baholash: Rag’batlantirish, 5 ballik reyting tizimi asosida.


Asosiy tushunchalar:
O‘zlashtirish va ma’lumotlarni ekranga chiqarish operatorlari.
Tashkiliy qism:
a)salomlashish
b)davomatni aniqlash
v)siyosiy daqiqalar
O’quvchilar bilan o’tgan mavzuni savol javob va test usulida takrorlash, uyga berilgan topshiriq va vazifalarni tekshirish hamda baholash
Mavzuni boshlashga hozirlik:
Informatika va hisoblash texnikasi asoslari darsligi. O‘qituvchi tomonidan kompyuterlar ishga tayyorlanadi. Paskal dasturlash tili va unga oid plakatlar tayyorlab qo‘yiladi.
Mavzuni yoritish:
Dars ma’ruza va amaliyotning uyg‘unligi shaklida olib boriladi.
Savol-javob usulida 31-darsdagi qiymat berish ko’rsatmasi (:=) va uning vazifasi esga olinadi. Paskal dasturlash tilida bu ko’rsatmaga mos o‘zlashtirish operatori mavjud bo’lib, u huddi shunday belgilanishi va vazifani bajarishi aytiladi:
o‘zgaruvchi := algebraik ifoda;
Bu operator bajarilganda algebraik ifoda hisoblanib, uning qiymati o‘zgaruvchiga beriladi. Bularni misollar yordamida tushuntiriladi.
Dastur bajarilishi davomida bajarilgan amallar natijalari kompyuter xotirasida saqlanadi. Ushbu natijalarni ko’rish uchun ularni ekranga chiqarish kerak bo’ladi.
Ma’limotlarni kompyuter ekraniga chiqarish uchun chiqarish operatoridan foydalaniladi. Paskalda chiqarish operatori quyidagi ikki xil ko‘rinishga ega:
Write(chiqarish ro‘yxati);
WriteLn(chiqarish ro‘yxati);
Bu ikki operatorning farqi misollar yordamida ko’rsatiladi (darslikdagi 4-, 5-misollar).
Paskal dasturlash tili, odatda, tavsiflangan o'zgaruvchilar uchun xotiradan joy ajratib, ularning turiga mos boshlang'ich qiymatlarni yozib qo'yadi:

O'zgaruvchi turi	Boshlang'ich qiymat	O'zgaruvchi turi	Boshlang'ich qiymat
barcha butun sonli	0	barcha haqiqiy sonli	0. OOOOOOOOOOe+00
char	'' (probel)	boolean	FALSE
string	" (bo'sh satr)	string[7]	" (bo'sh satr)

O'zlashtirish operatori. O'zlashtirish operatori o'zgaruvchilarga qiymat berish uchun qo'llaniladi. U := belgi orqali ifodalanadi. O'zlashtirish operatorning umumiy ko'rinishi quyidagicha:
o'zgaruvchi := ifoda;
Bu operator bajarilganda quyidagicha ishlar bajariladi:

1. 
   ifoda qiymati hisoblanadi;
   
2. 
   ifodaning qiymati o'zgaruvchiga o'zlashtiriladi, ya'ni xotiraning o'zgaruvchi uchun ajratilgan qismiga (o'zgaruvchining «eski» qiymati o'chib ketadi) ifodaning qiymati yoziladi.
   

2- misol. Quyidagi dastur bajarilishi natijasida meva nomli satrli o'zgaruvchining qiymati «olma» so'ziga teng bo'ladi.
misol. Quyidagi dastur bajarilishi natijasida a nomli o'zgaruvchining qiymati 22 soniga teng bo'ladi.

var a: integer; var meva : string;

begin begin
a := 22; meva := 'olma';

1. 
   misol. Bu misolda a va b o'zgaruvchilarning qiymati qanday o'zgarishi yaqqol ko'rinadi.
   

var a,b,m: integer; begin
a := 8; {a ning qiymati 8 ga teng bo'ldi} b := a*5; {b ning qiymati a*5=8*5= 40 ga teng bo'ldi} b := b+10; (endi b ning qiymati b+10= 40+10= 50 ga teng bo'ladi} m:=m*b; {m ning boshlang'ich qiymati berilmagani uchun 0 deb olinadi, demak, m ning qiymati 0*50=0 ga teng bo'ladi}
end.
Yuqoridagi misollarda o'zgaruvchilar turli qiymatlarni o'zlashtirdi. Ammo biz ularning natijasini ko'rmadik. Chunki ular kompyuter xotirasida qolib, ekranga chiqarilmaydi. Ma'lumotlarni kompyuter ekraniga chiqarish uchun chiqarish operatoridan foydalaniladi. Paskalda chiqarish operatori (protsedu- rasi) quyidagi ikki xil ko'rinishga ega: