Тақризчилар: Ўзбекистон Давлат Жисмоний тарбия Институтининг пфд, профессор Ф. А. Керимов; твпктмои амалий фанлар кафедрасининг мудири профессор. Ф. Хўжаев Масьул

КУЧ ҚОБИЛИЯТЛАРИНИ ТАРБИЯЛАШ МЕТОДИКАСИ

Ҳар бир инсон ҳаёт жараёнида маьлум ҳаракат имкониятларига ега бўлади. Масалан: максимал оғирликни кўтаришга ёки 1000 м га маьлум вақтда югуришга. Бу имкониятлар айрим спорт ҳаракатларида амалга оширилади. Мисол: қисқа ва узоқ масофага югуриш, штанга организмдаги ҳар хил сифат ўзгаришларини талаб етади. Жисмоний сифатлар деганда биз инсоннинг айрим қобилият имкониятларининг сифат томонларини тушунамиз. Бу сифатлар қуйидагилардан иборат: куч, тезлик, чидамлилик, чаққонлик ва егилувчанлик. Бу сифатлар ҳар бир ҳаракатни бажаришда мажмуа ҳолда намоён бўлади. Мисол, 100 м га югуришда тезкорлик, чидамлилик, чаққонлик, куч сифатлари намоён бўлади, лекин шуларни ичида тезкорлик сифати ҳал қилувчи рол ўйнайди. Ҳар бир сифатни тўғри тушуниш ва уни тарбиялаш методикасини чуқур ўрганиш учун улами кўриб чиқишимиз лозим (10-жадвал).

Куч. Кундалик турмушда куч сўзига ҳар хил аҳамият берилади. Куч илмий тушунча сифатида имкони борича аниқ бўлиши керак. Кучлами фарқ қилиниши қуйидагича:
1. Куч ҳаракатнинг механик характеристикаси сифатида (танага "Т" масса билан куч таьсир етади).
2. Куч инсонга хос бўлган сифат жараёни. Мисол: Спортчининг ёши ўзгариши билан кучни ривожлантириш; спорт билан шуғулланувчилар кучи спорт билан шуғулланмаганларга қараганда катта бўлади. Масалан: илмий тадқиқот кўрсаткичлари бўйича мактаб ўқувчиларида куч ривожланиши спорт билан шуғулланувчиларга нисбатан паст бўлади.
Ҳар қандай тушунчани аниқлашнинг усули уни бьлчовда кўрса-тишдир. Шундай екан, инсоннинг куч имкониятлар даражаси динамометр каби механикада қўлланиладиган асбоблар ёрдамида оичанади. Инсон
кучи деганда биз ташқи қаршиликни мускул кучланиши орқали енгиш қобилиятини тушунамиз.
Маьлумки, мускуллар қуйидаги ҳолларда куч кўрсата олишлари мумкин:
1. Ўз узунлигини ўзгартирмасдан (статик, изометрик режимда) кўр-сатиш. Мисол: гимнастикада - осилиб турган ҳолда бурчак ҳосил қилиш.
2. Ўз узунлигини қисқартириб (егувчи, миометрик режим)да кўрса-тиш. Мисол: сакрашда - депсиниш, ирғитишда - буюмни қейиб юбориш-даги кучланиш.
3. Ўз узунлигини ўзгартириб (егилувчи, плиометрик режим)да кўрса-тиш. Мисол: бошқанинг ёрдамида егилувчанлик.
10-жадвал

Абсолут куч - бу ўз тана оғирлигига нисбатан кўрсата оладиган кучи. Масалан,штанга кўтариш, динометрда кучни кўрсатиш.
Нисбий куч - 1 кг тана оғирлигига тенг кела оладиган абсолут кучга айтилади.
Нисбий куч = Абсолут куч
Тана оғирлиги