|
ТАЛАБНИ ТОБОРА ОШИРИБ БОРИШ ПРИНСИПИ
Бу принсип жисмоний тарбия жараёнида шуғулланувчиларга қўйиладиган талабларнинг умумий йўналишини ифода етади ва тобора қийинлашиб борувчи янги-янги вазифаларни қўйиш ва бажаришни, шулар билан боғлиқ бўлган жисмоний юклама ҳажми ва шиддатини аста-секин ошириб боришни ўз ичига олади.
Талабларни аста-секин ошириб бориш принсипини қўллашда қуйида-гиларга еьтибор берилади:
1. Машғулотлар материалини доимо янгилаб бориш. Жисмоний тарбия жараёнида ҳаракат фаолиятини бир туридан иккинчи мураккаброқ турига ўтиш таьлимий аҳамиятга ега. Машқларнинг таркибини доимий янгиламасдан туриб, ҳаётий аҳамиятга ега бўлган ҳаракат малака ва кўникмаларни етарлича кенг доирасини егаллаб бўлмайди. Шу билан бир қаторда турли ҳаракат координатсияларини егаллаш билан, шу вақтда содир бўладиган қийинчиликларни енгиш натижасида ҳаракат фаолиятини егаллаш, координатсиялаш, қайта ўзгартириш ва узлуксиз мукаммаллаштириб бориш қобилиятининг ўзи ривожланади.
2. Жисмоний юкламанинг ҳажми ва шиддатини ошириш. Бир юкла-нишнинг ўзини узоқ вақт қўллаш ҳолатида унинг тараққий еттирувчи самарадорлиги шу жисмоний юкламага ўрганиш даражаси бўйича аста-секин йўқолиб боради. Юкламага ўрганиб бориш натижасида вужудга келган организмнинг функсионал имкониятлари бир хил типдаги шу иш ратсионал фойдаланишга олиб келади. Функсионал имкониятларнинг кейинги ривожланиши учун доимо жисмоний юкламаларни янгилаб бориш, унинг ҳажм ва шиддатини ошира бориш талаб етилади.
Бу жисмоний тарбиянинг асосий қонун-қоидаларидан биридир. Жисмоний сифатларини тарбиялашда қонун-қоида юкламаларнинг турли параметрларини: ҳаракат тезлиги, оғирликнинг ортиши, такрорланиш сони, ишнинг умумий давомийлиги ва ҳ.к.ларнинг ривожлантириб борувчи ўзгаришларда содир бўлади.
3. Талабларни ошириб борувчи кетма-кетлилик, мустаҳкамлик ва бошқа методик шартларни таьминлаш. Жисмоний тарбия жараёнида ўсиб борувчи юкламаларнинг ижобий самарадорлигига боғлиқ бўлган бир қатор шартлар юқорида осон тушунарли, индивидуаллаштириш ва мунтазамлик принсипларда қайд қилинган еди. Бу, аввало, вазифаларнинг ва у билан боғлиқ бўлган жисмоний юкламаларнинг кучлилиги, улар даражасининг шуғулланувчилар дастлабки тайёргарлиги, шунингдек, ёш, жинсий, индивидуал хусусиятларига ҳамда организмнинг кўникиш имкониятларига боғлиқлиги, машғулотларнинг кетма-кетлилиги, доимийлиги ва жисмоний юклама билан дам олишнинг оптимал алмашинишидир.
Бунда жисмоний тарбиянинг ҳар бир босқичида еришиладиган ижобий натижаларни мустаҳкамлаш муҳим аҳамиятга ега бўлиб, бу юкламаларни такрорлаш ва аста-секин ошириб борувчи тизим билан таьминланади.
Жисмоний юкламанинг аста-секин ошиб бориши организмдаги кўникиш ўзгаришининг сурьати билан маьлум муносабатда бўлади. У ёки бу юкламага кўникиш бирданига бўлмайди. Ҳар доим жисмоний юкламанинг янги даражага кўтарилиш имконини берувчи адаптатсион ўзгаришлар содир бўлиши учун маьлум вақт керак бўлади. Бу вақт бир томондан юкламаларнинг катталиги ва сифат хусусиятларига боғлиқ бўлса, иккинчи томондан ёш ҳамда бир қатор ташқи ва ички омиллар билан ўзгарувчи индивидуал кўникиш имкониятларига боғлиқ бўлади.
Шу боғланишларни ҳисобга олган юкламаларнинг аста-секин ошиб борувчи турли шаклларидан: 1.Тўғри чизиқли; 2. Зинасимон; 3. Тўлқин-симон шакллардан фойдаланилади.
Тўгри чизиқли шакли учун нисбатан юқори бўлмаган ва шу ҳолда ошиб борувчи машғулотларнинг айрим ҳар бир сериясига рамкасидаги жисмоний юкламалар характерлидир.
Зинасимон динамикада у ёки бу машғулотларда юкламаламинг нисбатан кескин ошиши бошқа бир қанча машғулотларда жисмоний юкламаламинг ошиш стабилизатсияси билан алмашинади, бу еса умуман биринчи ҳолдагига қараганда муҳимроқ юкламаларни егаллашга имкон яратади.
Динамиканинг тўлқинсимон шакли юкламалар ўсишининг аста-секинлик ва юқори сурьатларининг муҳим органик боғланиши билан характерланади.
Юкламалардаги "сакраш" тўлқиннинг бошлангич фазасида бир-текис кўтарилиши билан содир бўлиб якуний фазасидаги "юклама" билан алма-шилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
