Таълими ходимларини қайта

Кўпайтириш ва бўлиш билан ечиладиган масалалар.

а) Кўпайтириш ва бўлиш амалларининг конкрет мазмунини очувчи масалалар. Кўпайтириш амалининг конкрет мазмунини бир хил қўшилувчилар йиғиндисини (кўпайтмасини) топишга доир масалаларни ечишда очилади.
Бўлиш амалининг конкрет маъноси мазмунига кўра бўлиш ва тенг қисмларга бўлишга доир масалаларни ечишга оид масалаларни ечишда очилади. Кўпайтириш жадвалини тузиш ва ўрганишга ажратилган 30 та дарснинг ҳаммаси давомида бўлишга доир масалалар кўрсатмалиликка асосланиб ечилади.

2. Мураккаб масалалар устида ишлаш.

а) Йиғинди ва қўшилувчилардан бири маълум бўлиб, қўшилувчиларни таққослашни талаб қиладиган масалалар.
Шуни таъкидлаб ўтамизки, бу хилдаги ҳар қандай масаланинг ҳам ечимини ифода ѐрдамида тасвирлаб бўлавермайди. Масаланинг бош саволини қўйишда биз ечимини алоҳида амаллар билан ѐзилишига мурожаат қилишимизга тўғри келади.
Айтилган фикрни тасдиқлаш учун бундай масалани қараймиз:
―Боғда 236 туп дарахт экишди, бунинг 127 тупи олма, қолганлари олча.
Қайси дарахтлардан кўп ва қанча кўп экишган?‖
Масалани таҳлил қилиб ўқувчилар 236–127 (туп) олча экишганини аниқлашади. Шундан кейин ўқувчилар қийинчиликка учрайдилар: масаланинг бош саволи шундай ифодаланганки, (236-127) айирманинг қийматини топмай туриб, 127 сонидан 236 ва 127 сонларининг айирмасини айириш керак ѐки керакмаслигини билиш қийин ва аксинча. Шу сабабли ечимни амалларни бажариш билан ѐзиш керак. Ечимни амаллар бўйича изоҳлаб ѐзиш ушбу кўринишда бўлади:

1. 
   236–127=109 – боғ эккан олчалар сони.
   
2. 
   127–109=18 – олчаларга қараганда ортиқ экилган олмалар сони.
   

б) ахб + с, а+б х с ва ҳ.к. кўринишдаги масалалар. (Кўпайтириш ва бўлишга оид содда масалаларни ўз ичига олган масалалар.) Бундай масалар билан ИИ синф ўқувчилари кўпайтириш жадвалини тузиш ва ўрганишга тайѐрланиш даврида биринчи марта танишадилар.
Биринчи бундай масалаларни расмлар билан иллюстрасиялаш фойдалидир. Масалан, ушбу масалани қараймиз: ― Вали ѐзда капалаклардан коллексия йиғди: учта қутида 6 тадан, битта қутида 4 та капалак бўлди. Валининг қанча капалаги бўлган?‖ Дарсликда бу масалага доир предмет расм берилган, аммо буни, қутини тўғри тўртбурчак, капалакни учбурчак билан тасвирлаб, схематик расмга айлантириш мумкин.
Кейинги масала шартини қисқача бундай ѐзиш мумкин: Қирқиб олишди – 2 харидорга 8 м дан.
Қолди – 7 м. Бор эди – ? ѐки бундай:
Қирқиб олишди – 2 харидорга 8 м дан Қолди – 7 м.
Чизма ѐки қисқа ѐзув жавобни қидиришга ѐрдам беради: 8х2+7=16+7=23 (м).
Жавоб: тўпда 23 м чит бўлган.