|
Изоҳли-иллюстратив метод. Янги информацияни илгари ўзлаштирилган информасия билан таққослашади ва эслаб қолишади.
Репродуктив метод. Репродуктив методнинг асосий белгиси фаолият усулини тиклаш ва ўқитувчининг топшириқлари бўйича такрорлашдан иборат. Бу метод ѐрдамида ўқувчиларда малака ва кўникмалар таркиб топади.
Билимларни муаммоли баѐн қилиш.
Изланишларни олиб боришга ўргатади.
Қисман изланиш ѐки эвристик метод.
Ўқитишнинг тадқиқот методи.
Масалан, 1-синф ўқувчиларида сонни йиғиндига қўшиш уқувини шакллантириш методикасини қарайлик. Ўқувчиларга ушбу тенгликларни намойиш этувчи расмлар кўрсатилади:
а + (б + с) = д, (а +б) + с = д, (а +c) + б = д
Бу расмлар бўйича масалалар тузилади ва ўқувчилар уларни нарсалар воситасида ечадилар. Ечимни аналитик ифодалаб, ўқувчилар сонни йиғиндига қўшиш қоидасига келадилар.
Тўғри тўртбурчак ҳақида тасаввур ҳосил қилишда ўқувчиларга (1- синф) орасида тўғри тўртбурчак бўлган тўртбурчаклар тўплами (қолган тўртбурчакларнинг бурчаклари тенгмаслиги яққол кўриниб туради) кўрсатилади. Мазкур шаклларнинг хусусиятларини таҳлил этиб, ўқувчилар, бу тўртбурчакдан бири алоҳидадир деган хулосага келадилар: унинг барча бурчаклари тенг ва тўғри бурчаклардир. Тўртбурчакларнинг бу турига кам эътибор берилади, уларнинг характеристика хоссаси хотирлаб қолинади.
Мутлақо турли ўқув мақсадлари учун фойдаланилган бу усуллардаги умумийликни пайқаш осон. Ўқитувчи биринчи ҳолда ҳам, иккинчи ҳолда ҳам ўқувчиларга элементлари пухта танланган бирор тўпламларни кўрсатади. Элементларни муваффақиятли танлаш ўқув материалини ўзлаштириш суръатини тезлаштиради. Дастлабки тўпламлардаги элементлар сонини орттириш, уларни ранг-баранг қилиш билан (масалаларни мазмуни бўйича, тўртбурчакларни, масалан, ранги бўйича), ўқитувчи ўқув материалини янада сифатлироқ ўзлаштирилишини таъминлаши мумкин. Ўқувчиларнинг иши ўқитувчи тайѐрлаган дидактик материалларни кузатиш ва таҳлил қилишдан иборат бўлади. ўқитишда бундай дидактик йўллардан доимо фойдаланиш математик билимларни эгаллашда ўқувчиларнинг мустақил иштироки улушининг ортишига ѐрдам бера олмайди. Улар ҳеч қачон, объектлар тўпламини тадқиқ қилиш учун асосий нарсани ўқитувчи қилганидек, ажаратиб ола билмайдилар (чунки ўқитувчи бу тўпламни ўрганилаѐтган объектларнинг характеристик хоссаларини била туриб тузади).
Энди математик билимларни мустақил олишга, яъни математик фаолиятни амалга оширишга ўқувчиларни ўргатишга махсус йўналтирилган методик йўлларни кўриб чиқайлик. Математика ўқитиш методикаси бундай фаолиятнинг уч аспекти (жиҳати) ажаратилади: эмпирик материални математикалаштириш (ЭММ), математик материални мантиқий ташкил этиш (МММТЭ), математик назарияни қўлланиш (МНҚ). Бошланғич синфлар ўқувчилари бирор даражада мантиқий воситаларга ҳам эга эмаслар ва уларнинг математик билимлари назарий характерда эмас, шу сабабли уларни
математик фаолиятга ўргатиш масаласи бирор даражада фақат ЭММ га нисбатан ва мутлақо оз даражада МММТЕ га нисбатан ҳал этилиши мумкин.
Ўқувчиларни ЭММ га ўргатиш йўллари моҳияти қуйидагидан иборат: 1.Ўқувчиларнинг маълум хоссага эга бўлган реал объектлар, ҳолатларни
излашга йўналтирилган ишлари ташкил этилади, бунда бу хосса реал объект, ҳолат кўринишидаги намуна воситасида ѐки атроф-муҳитдан бу намуналарни топиш мумкин бўлган умумий кўрсатма билан берилиши мумкин.
Ўқувчиларнинг мазкур объектлар, ҳолатларнинг моделларини ясаш бўйича фаолиятлари ташкил этилади. Моделларнинг умумлашганлик, абстрактлашган даражаси секин-аста ортиб бориши лозим. Бу босқичнинг охирида ўқувчилар ѐ математик тил воситалари (сонлар, ҳарфлар, ифодалар ва ҳ.к) билан ѐки график воситалар (схемалар, чизмалар, диаграммалар) билан ифодаланган моделларни ҳосил қиладилар.
Ҳосил қилинган моделларни ўқувчилар эмпирик (визуал, устма-уст қўйиш, ўлчаш ва ҳ.к. билан) тадқиқ этадилар. Моделларни хоссаларни тавсифланади. Мазкур тавсиф таҳрир этилади: ундан муҳим бўлмаган, бефойда сўзлар чиқарилади, иккиѐқлама мазмунлик бартараф этилади. Бошқа томондан, хоссалар рўйхатининг ўзи ҳам ушбу тамойил бўйича қисқартирилади: фақат ҳамма қаралаѐтган моделлар эга бўлган хоссаларгина қолдирилади.
Ўқувчилар қаралаѐтган тўпламнинг элементлари учун умумий бўлган барча хоссаларни қаноатлантирадиган моделни тузадилар. Бу моделъ матеатик тил ѐрдамида тавсифланади.
Ўқувчиларни ЭММ ни ўргатиш усулини аниқ мисолларда кўрсатамиз.
Do'stlaringiz bilan baham: |
