Tafakkur avlodi

ЎЗБЕКИСТОНДА ПАХТА ЯККАҲОКИМЛИГИНИНГ 
ЎРНАТИЛИШИ ВА УНИНГ НАТИЖАЛАРИ
53
катта қисми қийинчиликларга дош бера олмай ав
-
валги яшаш жойларига қайтганлар. Бундай ҳолатга 
нисбатан ҳужжатларда «орқага қайтишлар» деган 
ибора ишлатилади. Орқага қайтишларнинг сабаб-
лари сифатида кўчирилганлар таркибига синфий 
ёт унсурларнинг аралашиб қолганлиги, ташкилий 
ишларнинг, озиқ-овқат ва саноат моллари билан 
таъминланишнинг яхши йўлга қўйилмаганлиги, 
кредитларнинг етарли эмаслиги, кўчириш фондла
-
рида тупроқ ҳолати ҳамда иқтисодий шарт-шароит
-
ларнинг ноқулайлиги ва бошқа сабаблар кўрсатил
-
ган
90
.
Орқага қайтганларга қарши ҳукумат изчил ку
-
раш олиб борган. Уларга нисбатан барча қарзларни 
ундириб олиш каби иқтисодий ва маъмурий ҳамда 
инвентар-колхоз мулкини ўғирлаганлиги учун жи
-
ноий жавобгарликка тортиш каби чоралар қўлла
-
нилган. Лекин қандай усуллар билан кураш олиб 
борилмасин, барибир орқага қайтиш сурункали 
давом этаверган. Биринчи беш йилликнинг ўзида 
кўчирилган 19465 хўжаликдан 12176 таси (65 фо
-
изи) аввалги яшаш жойларига қайтган, бор-йўғи 
6485 (35 фоиз) хўжалик ўрнашиб қолган
91
. Орқага 
қайтишларнинг кўлами аҳолини кўчириш сиёсати
-
нинг барбод бўлганлигидан далолат беради. Тўғри, 
биринчи беш йилликда пахта мустақиллигига эри
-
шилди, лекин бунга фақат аҳолини кўчириш сиё
-
сати орқали эришилмаган. Ўша даврда Ўзбекистон 
етиштирган пахтанинг асосий қисмини кўчириш 
фондлари эмас, балки бошқа қадимий пахтакор ҳу
-
дудлар етказиб берган. 
90 
ЎзР МДА. Р-90-фонд, 8-рўйхат, 687-иш, 22-варақ.
91 
ЎзР МДА. Р-90-фонд, 8-рўйхат, 687-иш, 22-варақ.

---

Якубова Диларам Таджиевна
54
Шунга қарамай, Фарғона водийсидан аҳолининг 
кўчирилиши маълум бир ижобий натижа ҳам бер
-
ди. Денов, Термиз, Қумқўрғон, Шўрчи туманлари
-
да кўчирилганлар мислсиз меҳнат намуналарини 
намойиш этиб пахта этиштиришни авж олдирган
-
лар. Вилоятда пахтачилик тармоғини ривожланти
-
ришда ўз ҳиссаларини қўшдилар.
Совет режими Сурхон воҳасига бошқа вилоятлар
-
дан аҳолини кўчириш сиёсати барбод бўлганлиги
-
ни англаб етгач, эътиборни воҳанинг маҳаллий аҳо
-
лисига қаратади. Шу йилларда ўтроқ аҳолисининг 
асосий қисми тоғли ҳудудларда яшаганлиги боис, 
пахтачиликни тоғ зонасида ҳам ривожлантириш 
йўлга қўйилади. Айниқса, Шеробод туманидаги тоғ
-
ли қиш лоқлар умид бағишлар эди. Сабаби, бу ҳудуд
-
ларда пахтачилик учун қулай бўлган серсув дарёлар, 
унумдор тупроқ ва мўътадил иқлим мавжуд эди. 
Қолаверса, ҳудуднинг маҳаллий аҳолиси қадимдан 
бошлаб тоғ водийларида пахтачилик билан шуғул
-
ланиб келар эди. Тоғ қишлоқларининг энг катта 
муаммоси, сувнинг камлиги эди. Шунинг учун ҳам, 
совет ҳукумати тоғли зонадаги пахта етиштирувчи 
қишлоқлар аҳолисини Амударё ва Сурхон дарёси 
бўйидаги колхозларга кўчиришни рағбатлантирди. 
Ўз ихтиёри билан пахтакор районларга кўчиб кел
-
ган қулоқ хўжаликларига тегинилмади. Ҳатто, улар
-
нинг тезроқ кўчиб ўтишлари учун қишлоқларда 
қулоқлаштириш кампаниясини бироз кечиктириб 
туришди. 
Хусусан, 1930 йили Шеробод туманидаги «Қизил 
карвон» колхозининг раиси Эшмурод Раҳмонов ва 
Бедак қишлоқ кенгашининг раиси Бойманов Оймат 
кечаси йирик тадбиркор, уста Сўхман Бойманов
-
нинг уйига келиб, шу кечаси кетиши лозимлиги, акс 

---