likning natijalarini tizim lashtirish texnologik
innovatsiyalarning
asosi bo‘lib qolmoqda. B u ayniqsa, oxirgi yuz yillikning nimcho-
ragida — sanoatning bilim talab qiladigan yangi sohalari — kom pyu-
terlar, elektron,
optik texnikalar, polim erlar ishlab chiqarishda
yanada yaqqolroq nam oyon bo‘ldi”'. Demak,
ilmiy bilimlar
va
texnologiyalar
ham iqtisodiy taraqqiyotning omillari hisoblanadi.
Shuningdek, “X X asrning ikkinchi yarm ida yuzaga kelgan ilmiy-
texnika inqilobining asosiy
texnologik yutuqlari ilm-fanni, bevo
sita jam iyat ishlab chiqaruvchi kuchlariga aylantirdi. Ilm iy bilim
lar tizimi sekin-asta jam iyat farovonligining ortishini belgilovchi
om illar boMgan tabiiy resurslar, xom ashyo, m ehnat va kapital kabi
an’anaviy m anbalarga qaraganda, ustuvor om ilga aylandi. M oddiy
va m a’naviy ishlab chiqarish, tobora zam onaviy ilm-fanning asosiy
sohasiga aylanm oqda va bunda
ilm-fan
ishlab chiqaruvchi kuch si
fatida jadal rivojlanayotgan texnika va ishchilam ing yuksalib boru-
vchi kasbiy bilimlariga aylanm oqda”2.
Inson nimaniki yordam ida mehnat ashyosiga o ‘z ta ’sirini
o ‘tkazsa, shu narsalar
mehnat vositalari
hisoblanadi. U nga birinchi
navbatda: har xil m ashina va mexanizmlar, asbob-uskunalar, quril-
m alar kabi
mehnat qurollari
kiradi.
M ehnat qurollarining takom illashib borishi tabiatga insonning
hokim lik darajasining oMchovi ishlab chiqarish taraqqiyotining
ko‘rsatkichi boMib hisoblanadi. A ncha keng m a’noda m ehnat taraq
qiyotida to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri
ishtirok etmasa-da, lekin ishlab chiqa
rish uchun zarur boMgan ishlab chiqarish inshootlari, turli axborot
vositalari, aloqa kanallari ham m ehnat vositalari hisoblanadi.
M ehnat vositalari va m ehnat ashyosi birgalikda
ishlab chiqarish
vositalarini
tashkil etadi.
Demak, ishlab chiqarish jarayonining ro‘y berishi uchun ish
kuchi va ishlab chiqarish vositalari boMishi shart.
Shundan kelib
1
Белл Д.
Грядущее постиндустриальное общество. М., 1999. С. CLIV-
CLV, CLDC.
2 Философский словарь. М., 2001. С. 357.
65
chiqqan holda
ishlab chiqarishning omillari
deganda: ish kuchi va
ishlab chiqarish vositalari tushuniladi.
Ishlab chiqarish jarayoni am alga oshishi uchun ish kuchi bilan
ishlab chiqarish vositalari birlashishi, iste’mol qilinishi zarur.
Ish kuchi
ishlab chiqarishning shaxsiy omili hisoblanib jam i
yatning asosiy ishlab chiqarish kuchi va uning asosiy birdan-bir
yaratuvchi elementidir. Ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqarish
ning moddiy omilini tashkil etadi.
Ishlab chiqarishning ikkala omili fan-texnika inqilobi ta ’siri
natijasida takom illashib boradi. Ishlab chiqarish vositalari va inson
mehnati bir-biri bilan uzviy bogMiq va bir-birini taqozo etadi.
Ish kuchi ishlab chiqarish vositalarini
harakatga keltiradi, bu-
ning natijasida mehnat jarayoni ro‘y beradi. Faqat insongina ish
lab chiqarish vositalarini yaratadi v a ulardan foydalanish usullarini
aniqlaydi, xuddi ana shu jam iyat ishlab chiqaruvchi kuchlar tizi-
mida shaxsiy va moddiy om illam ing o 'zaro bogMiqlikda umumiy
y o ‘nalishini tashkil etadi.
H ar qanday bir butun tizim esa uning elem entlarining oddiy
yigMndisidan sifat jihatdan farq qiladi. Ishlab chiqarishning sa
marali boMishiga texnologiya v a ishlab chiqarishni tashkil qilish va
boshqarish ta’sir qiladi.
Texnologiya ishlab chiqarish omillari o ‘rtasidagi o ‘zaro ta’sim i
ifoda etgan holda fan yutuqlariga asoslanib m ehnat ashyolariga o ‘z
ta ’sirini o‘tkazadi. Insonlar ashyolarning ilgari m a’lum
boMmagan
xususiyatlarini o ‘zlashtirib, progressivroq boMgan texnologiyani
jo riy qilish natijasida yangi m ahsulotlar ishlab chiqarish sirlarini
bilib oladilar, bu esa ish kuchiga, ishchining m alakasini oshirishga
yangidan-yangi talablar qo‘yadi. Ushbu jarayon esa ishlab chiqa
rishni tashkil etish va boshqarishni doimo takomillashtirib borishni
taqozo etadi. Ishlab chiqarishning rivojlanishi bilan uning omillari
qiyofasi, fe’li va o ‘zaro ta ’siri ham o'zgarib boradi.
Hozirgi
ishlab chiqarish jarayonida
Do'stlaringiz bilan baham: 
