|
1.3.3. Irak Türkmenlerinin Edebiyatı:
Bugün nüfusları yaklaşık 2,5 milyon tahmin edilen Irak Türkmenlerinin, bin yılı aşkın geçmişleriyle aynı oranda zengin bir edebî mirasa sahip oldukları şüphesizdir. Fakat bölgedeki pek çok siyasi çalkantı yüzünden, bugüne kadar bu edebî mirası detaylı ve kapsamlı bir şekilde ele alan çalışmalar yapılamamıştır. Irak Türkmenlerinin edebiyatı, Irak’ın komşusu olan ülkeler tarafından bile sadece satır başlıkları ile ele alınmıştır. Irak Türkmenlerinin çalkantılı sosyal ve siyasal hayatı elbette, üzerlerinde derin psikolojik etkiler bırakmıştır. Millî bilinçleri fevkalade yüksek bir kitle olan Irak Türkmenleri, her devirde sosyal ve siyasal baskılara karşı bütün varlıklarıyla mücadele etmiş ve kendilerine reva görülen muameleleri bir şekilde dışa vurmayı başarmışlardır. Bu dışa vurumun en önemli aracı ise edebiyat olmuştur (Saatçi 2015: 24). 16. yüzyılın ortasından itibaren Osmanlı hâkimiyetinde maddî ve manevî etkileri altında kalmış olan Irak Türkmenlerinin edebiyat dili, batıya yönelerek Osmanlıcanın ana çizgisini takip etmiştir. (Şakir 2008: 86).
Nevzat Özkan’a göre Irak Türk edebiyatı, 1926 yılına kadar Anadolu'daki Türk edebiyatının tabiî bir uzantısıdır. Bu sebeple bu edebiyat alanı iki ana bölümde incelenmektedir:
1. Dönem 20. yüzyıla kadar gelen Osmanlı Devleti ile ortak Türk edebiyatı.
2. Dönem 20. yüzyıldan sonraki çağdaş edebiyat (1997: 267).
Türkmenlerin Irak'ta meydana getirdikleri yazılı edebiyat da tarih boyunca gelişerek devam etmiş ve zengin bir miras olarak günümüze kadar ulaşmıştır. Türk edebiyatının Nesimî, Fuzûlî gibi büyük isimleri, bugün Irak toprakları içinde bulunan eski Türk kentlerinde yetişmişlerdir. Nesimî ve Fuzûlî Irak toprakları içinde yetişmekle birlikte onlardan çok daha önceleri bu toprakları etkisi altına almış olan Türk şairleri mevcuttur. Türkmenler arasından Nesimî, Fuzuli, Ahdî, Ruhi, Nevres-i Kadim, Garibi, Safi, Şeyh Rıza, Kabil gibi Türk dünyasında tanınan edebî şahsiyetler çıkmıştır. 1918’den sonra Irak’ta Baas rejimi uygulandığından dolayı Türkler, edebiyat geleneğini daha çok sözlü edebiyat alanında devam ettirmek zorunda kalmışlardır. Hicrî Dede (1808-1952), Hıdır Lütfi (1880-1959), Mehmed Sadık (1886-1967), Ahmed Medeni Efendi(1889-1940) gibi isimler Türkiye’deki edebiyatın Irak’taki uzantılarıdır (Küzeci 2007:258-264; Terzibaşı, Tarihsiz: II/221-III/141). Irak’taki çağdaş edebiyatın ilk önemli ismi Hicrî Dede’dir. O, Kerkük Hatıratı adlı eserinde divan ve halk edebiyatı tarzını ustaca birleştirmiş ve mahallî ağız özelliklerini yansıtmıştır (Özkan 1997: 268).
Irak Türkmenleri, Osmanlı Devleti'nden ayrı düştükten sonra Türkmen topluluğu yukarıda adları sayılanlara ek olarak Mustafa Gökkaya, Nasih Bezirgân, Mehmet İzzet Hattat, Hasan Görem, Nesrin Erbil gibi büyük şairler; Abdulvahap Haba, Ekrem Tuzlu, Abdurrahman Kızılay gibi ses sanatçıları; Şakir Sabır Zabıt, Ata Terzibaşı, İzzettin Kerkük gibi araştırmacılar; Prof. Dr. İhsan Doğramacı ve Prof. Dr. Enver Hasanoğlu gibi rektörler; Prof. Dr. Mahir Nakip gibi iktisatçı ve akademisyenler; Prof. Dr. Suphi Saatçi gibi mühendis ve akademisyen; Prof. Dr. Ziyat Akkoyunlu, Prof. Dr. Hidayet Kemal Bayatlı, Prof. Dr. Çoban Hıtır Uluhan, Doç. Dr. Hüseyin Şahabaz gibi Türkologlar; Prof. Dr. Ekrem Pamukçu, Prof. Dr. Hüseyin Dakuklu gibi tarihçiler; Prof. Dr. Nefi Demirci gibi doktorlar; Habib Hürmüzlü ve Erşat Hürmüzlü gibi avukatlar ve burada isimlerini zikredemeyeceğimiz nice bilge evlat yetiştirmiştir (Bayatlı 2012: 21-22).
Irak’ta edebî dilin yalınlaşma hareketi ise 1951’den sonra yayımlanan tek tük yazılar ve bazı basılmış kitaplarla başlamıştır. Asıl yalınlaşma hadisesi 1958’de Kerkük’te yayımlanmaya başlayan “Beşir” gazetesiyle gerçekleşmiştir (Şakir 2008: 86). Şiirde ve nesirde sadeleşme akımına bağlı olarak Reşid Akif Hürmüzlü, Esad Naip, Sait Besim Demirci, Nazım Refik Koçak, Tevfik Celal Orhan, Abdulhakim Mustafa Rejioğlu eserler vermiştir. Tisinli Celal Rıza, Hasan Görem, Osman Mazmun, Mehmet İzzet Hattat, Fahrettin Erkeç ise eski edebî dile balı kalmışlardır (Özkan 1997: 268).
Do'stlaringiz bilan baham: |
