|
Türk dili ve lehçelerinde kalıp sözler üzerine daha önce Türkiye’de yapılmış çalışmalara baktığımızda, Gökdayı’nın 2003’te “Sözlü İletişimde Kalıp Sözlerin İşlevleri”ni, Muna Yüceol Özözen’in 2006 yılında “Türkiye Türkçesi Yazı Dilinde Teşekkür Kalıpları”nı ele aldığını görürüz.
Akabinde 2007’de Hamza Zülfikar, "Dünden Bugüne Türkçe" adlı çalışmasında kalıp sözlerin özelliklerini araştırmış ve bu dil birimlerinin atasözleri ve deyimlerden ayrılması gerektiğine dikkat çekmiştir. Zülfikar’a göre atasözlerini kalıp sözlerden ayıran en önemli özellik, atasözlerinin öğüt ve ders verme anlamı taşımalarıdır. Deyimlerin kalıp sözlerden farkı ise genellikle -mek /-mak mastar ekleriyle kullanılmaları ve yargı bildirmeyen biçimler olmalarıdır. Deyimleri kalıp sözlerden ayıran bir başka özellik ise mecazî (küplere binmek), abartılı (ağzından kuş tutmak) ve mantık dışı (gözü birini bir yerden ısırmak) anlamlara sahip olmalarıdır (Koç 2019: 31).
Hamza Zülfikar ayrıca kalıp sözleri şu şekilde sınıflandırmıştır:
Doğrudan kalıp sözler: ‘‘Ağzını hayra aç’’, ‘‘Allah bilir’’, ‘‘Amma yaptın!’’, ‘‘Bakınız’’, ‘‘Zararı yok.’’
Kalıp söz yapısında olan ünlem cümleleri: ‘‘Adama bak’’, ‘‘Bilmem ki’’, ‘‘Hayırdır’’, ‘‘Hayrola’’, ‘‘Ne iyi.’’
Kalıp söz yapısında olan hayır duaları: ‘‘Ağzına sağlık’’, ‘‘Afiyet olsun’’
Kalıp söz yapısında olan beddualar: ‘‘Ağzın kurusun’’, ‘‘Canın cehenneme’’, ‘‘Allah kahretsin.’’ (Koç 2019: 33).
Yine 2007’de Çiğdem Erol tarafından "Türkiye Türkçesindeki Kalıp Sözler Üzerine Bir İnceleme" adlı çalışma İstanbul Üniversitesi’nde yüksek lisans tezi olarak sunulmuştur. Hürriyet Gökdayı, 2008 yılında “Türkçede Kalıp Sözler”i tekrar çalışmıştır. Serdar Bulut (2012) "Anadolu Ağızlarında Kullanılan Kalıp Sözler ve Bu Kalıp Sözlerin Kullanım Özellikleri" adlı çalışmasında geniş bir şekilde kalıp sözlerden bahsetmiştir. Gülhanım Ünsal’ın (2013) "Dil Öğretimde Kalıp Sözler ve Çevresi" adlı eseri kalıp sözler hakkındaki diğer önemli bir çalışmadır. Cafer Özdemir (2015) “Bir Kültür Unsuru Olarak Âşık Edebiyatında Kalıp Sözler”i, Yılmaz F. Ertürk Şenden, Y. (2015) “Yabancılara Türkçe Öğretiminde Kalıp Sözler”i ele almışlardır. 2019 yılında Emine Kübra Koç’un "Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğrencilerinin Kalıp Söz Kullanımlarının İncelenmesi: İstanbul Üniversitesi Örneği" adlı yüksek lisans tezi, Hürriyet Gökdayı’nın "Türkiye Türkçesinde Kalıp Sözler, Bu Sözleri İçeren Bir Sözlük İhtiyacı ve Hazırlama Yöntemi" adlı çalışması, Semra Bayraktar’ın “Yabancı Dil Öğretiminde ve Yabancılara Türkçe Öğretim Setlerinde Kalıp Sözler” adlı yüksek lisans tezi dikkati çekmektedir. 2020 yılında İrem Onursal Ayırır’ın “Türkiye Türkçesinde Kalıp Sözler: Nezaket kuramı açısından edimbilimsel bir değerlendirme” adlı makalesi yayımlanmıştır.
Türk lehçelerinde kalıp sözlerle ilgili yapılmış çalışmalara baktığımızda Assem Kassımova’nın (2018) “Kazak Türkçesinde Kalıp Sözlar”, Doç.Dr. Zubaida Shadkam (2021) da "Kazakça ve Türkçedeki Bazı Söz Etiketleri Üzerine" adlı çalışmaların yayımlanmış olduklarını görüyoruz. Habibe Yazıcı Ersoy’un “Başkurt Türkçesindeki Kalıp Sözler” makalesi 2011 yılında Türkiyat Araştırmalı dergisinde yayımlanmıştır. Diğer bir makale de Mukhabbat Kurbanova’nın (2020) “Özbek Türkçesindeki Kalıp Sözlerin Türkiye Türkçesindeki Kalıp Sözler İle Karşılaştırılması” adlı çalışmasıdır. Hazar ötesi Türkmenlerin dilinde yer alan kalıp sözlerle ilgili çeşitli makaleler de yayımlanmıştır. Örneğin Doç. Dr. Berdi Sarıyev’in 3. Uluslararası Türk Dili Kurultayı’nda sunmuş olduğu bildirisinin başlığı “Türkmencedeki Nezaket Kurallarının Millî, Kültürel ve Dil Özellikleri” olmakla birlikte, içeriği kalıp sözlerdir. Bugünkü bağımsız Türkmenistan Cumhuriyeti’nin resmî dili olan “Türkmen Türkçesindeki Kalıp Sözler” ise 2019 yılında Süveyda Şahin tarafından yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır. Şahin’in adı geçen tez çalışması 2021 yılında kitap olarak da basılmıştır.
Irak Türkmen Türkçesindeki kalıp sözler ile ilgili daha önce yapılmış çalışmalara bakarsak Fuat Hamdi’nin “Kadınlarımızın Beddualarından” (1970) adlı çalışmasını ilk sırada göstermek yerinde olacaktır. Konuyla ilgili bir diğer çalışma Mehmet Bayat’ın 2008 yılında Uluslararası Türk Dili Kurultayı’nda sunduğu “Irak Türkmen Ağzında Kalıplaşmış Anlatımlar” başlıklı bildirisidir (s. 685-694). Daha sonraları Önder Saatçi, Irak Türkmenleri İçin adlı eserinde “Irak Türkmenlerinde Kalıp Sözler Üzerine Yazılanlar ve Bazı Örnekler” başlığı altında kalıp sözlerden bahsetmiştir (2020: 252-255). Bir diğer çalışma İhsan S. Vasfi’nin Irak Türkmenlerinde Deyimler ve Atasözler adlı eseridir denilebilir. Vasfi, adı geçen eserinde Irak Türkmenlerinin günlük hayatlarında sıklıkla kullandıkları aşağıdaki kalıp söz örneklerini deyim başlığı altında ele almıştır:
Do'stlaringiz bilan baham: |
