Suyuqliklarning to'yingan bug' bosimi mundarija kirish I bob. Adabiyotlar sharhi

II Bob. Tajriba qismi.
2.1. Suyultirilgan eritmalar qaynash xaroratining ortishi va muzlash xaroratining pasayishi. Ebuloskopiya va Krioskopiya
Suyuqlik bilan muvozanatdagi bugning uzgarmas xaroratdagi bosimi suyuqlikning bug bosimi deyiladi. Suyuqlikning bug bosimi bilan tashki atmosfera bosimi tenglashsa suyuqlik kaynaydi. Тoza erituvchining bug bosimidan eritmaning bug bosimi doimo past bo’ladi. Eritma bug bosimlarini o’rganish natijasida 1887 yilda fransuz fizigi Raul kuyidagi boglanishni anikladi.
Raulning I-tanometrik qonuni:
Eritma bug bosimining pasayishi eritmadagi erigan moddaning molyar kismiga teng.
(Ro-R)G’Ro q N₂
Ro - toza erituvchining bug bosimi;
R - eritmaning bug bosimi;
N₂ - erigan moddaning molyar kismi:
(n₁-n)G’n q N₂
n - erigan moddaning mol mikdori;
n₁- erituvchining mol mikdori.
Raulning II-(ebulioskopik va krioskopik) qonuni
Eritma kaynash xaroratining kutarilishi va muzlash xaroratining pasayishi eritmaning molyal konsentratsiyasiga tugri proporsional.
t_kay. q E*m ; t_muz. q K*m .
Eritmalar konsentrasiyasi. Eruvchanlik. Eritmaning yoki erituvchining ma'lum massa miqdorida yoki ma'lum hajmida erigan modda miqdori eritma konsentrasiyasi deb ataladi. Eritma konsentrasiyasi bir necha usulda ifodalash mumkin:
1.Erigan moddaning massa ulushi yoki foiz konsentrasiyasi Erigan modda massasini eritmaning umumiy massasiga nisbati erigan moddaning massa ulushini tashkil qiladi.
Bu qiymatni 100 ga ko'paytirilsa, massa ulushini foizlar ifodalangan qiymati foiz konsentrasiyasiyasi olinadi.

2.Molyar konsentrasiya
1l (1000ml) eritmada erigan moddaning mollar soni bilan ifodalanadigan konsentrasiyasi molyar konsentrasiya deyiladi.
 yoki 
bu yerda C_M - eritmaning molyar konsentrasiyasi, moll yoki molyarli;
_m - erigan moddaning massasi (g);
M - erigan moddaning molekulyar massasi (gG’ mol);
V - eritmaning hajmi (ml);
n - erigan modda miqdori (mol);
V - eritma hajmi (l).
3.Normal konsentrasiya.
1l (1000ml) eritmada erigan moddaning gramm ekvivalentlar soni bilan ifodalanadigan konsentrasiyasi normal konsentrasiya deyiladi.

bu yerda C_M -eritmaning normal konsentrasiyasi
E - erigan moddaning ekvivalent masasi (gekv)
M- erigan moddaning masasi
V - eritmaning hajmi (ml).
4.Molyal konsentrasiya. 1000 g erituvchida erigan moddaning gramm molekulalar soniga molyal konsentrasiyasi (molyallik) deyiladi.

Titr 1 ml eritmadagi erigan moddaning masa miqdori titr deb ataladi va T harfi bilan belgilanadi.

bu yerda E-erigan modda ekvivalent massa.
N- eritmaning normal konsentrasiyasi.
Materiya modda ko`rinishida o`rganilib, tuzilishi, xossasi va holatlari keng miqyosda (makroskopik va kosmik jismlar, ko`zga ko`rinmaydigan mikrojismlar, modda agregat holati, moddaning atom-molekulyar tuzilish, elementar zarralar, moddalarning turli-tuman o`zaro ta`sirikabilar) o`rganiladi. Ammo bunday o`rganishda metodologik jihatdan o`ziga hos kamchiliklar mavjudki, buni takidlab o`tish kerak.
Birinchidan-modda tuzilishi, xossalari haqida ko`plab ma`lumot va dalillar qat`iy tartiblashmagan hollardir;
Ikkinchidah-modda tushunchasi va uning asosiy belgilari, xossalariga aniq bir ta`rif-tavsif berilmasligi sababli o`quvchilar, ba`zi o`qituvchilar ham modda tushunchasiga aniq bir ta`rif bera olmaydilar;
Uchinchidan-modda tushunchasining shakllanishi materiya tushunchasi bilan yetarli darajada muvofiqlashmagan, modda bilan fizik maydon orasidagi o`zaro bog`lanish metodik jihatdan asoslanmagan
Ko`rsatilgan bu kamchiliklarni bartaraf etish fizika o`qitish metodikasining takomillashtirishning muammolaridan bo`lib qoladi. Modda to`g`risidagi tushunchalarga dastlab o`quvchilar VI sinfda duch keladilar. Bunda “Materiya ikki ko`rinishda mavjud bo`lib, shundan birini modda deb aytiladi”, “Fizik jismlar nimadan tuzilgan bo`lsa, ana shu modda deyiladi”, degan ta`rif bor. Shundan boshqa biror darslikda modda haqida ta`rif ko`rmaymiz. Bu yerda materiya jismga o`xshatilgan, (Haqiqatdan jismga ham ta`rif berilmaydi.)
Jism nima? Uning holati nimalarga bog`liq? Makroskopik jism deganda zarralar majmuini tushunamiz. Keng ma`noda zarralarning katta to`plami jism deyiladi. Modda qattiq, suyuq, gaz va plazma (olov) holatida bo`lishi mumkin. Mikro tuzilishi va issiqlik harakati holatida jism turlich harakterda bo`ladi.[5]