Suyuqliklarning to'yingan bug' bosimi mundarija kirish I bob. Adabiyotlar sharhi

3.2. Qattiq jism, suyuqliklar va gazlarda molekulalararo ta`sir kuchlari...
Moddaning molekulyar tuzilishi haqida dastlabki ma`lumotlar berilganda suyuqliklar va qattiq jismlar molekulalari bir-biriga tortilishi ko`rsatib o`tilgan edi. Ammo birinchi etapda molekulalarning o`zaro ta`siri haqida boshqa gapirish mumkin emas edi, chunki o`quvchilar massa, kuch va og`irlik tushunchalari bilan tanishmagan edilar.Bu tushunchalar kiritilgandan keyin molekulararo ta`sirlar ancha asosli qilib qaraladi.
Molekularning o`zaro ta`sir kuchlari to`g`risidagi masalani mantiqiy izchillik bilan o`rganiladi. Qattiq jismlarning zarralari orasidagi o`zaro ta`sur kuchining mavjudligi jismlarning mustaxkamligi bilan, ularning ta`sir radiuslarining kuchikligi esa- singan qattiq jismni qayta tiklash mumkin emasligibilan asoslanadi.
So`ngra suyuqlik molekulalari orasida tortishish kuchi borligi tajribada ko`rsatiladi. Bu tajribani-tomchi hosil bo`lishni –proeksion apparatda namoyish qilish maqsadga muvofiqdir.yassi parallel kyuveta proeksion apparatning reytiriga maxkamlanadi, unga yarmigacha qilib vazelin yoki kastochka (kanakunjut moyi)qo`yiladi. Ichida bo`yalgan suvi bo`lgan tomizgichning uchi moyga botiriladi. Tomchi xosil bo`lish prosessi, undagi ingichka bo`yin, tomchining uzilish payti yahshi ko`rinadi.Tajriba tushuntilayotganda sirt taranglik tushunchasidan foydalanmay, faqat molekulalar orasidagi tortishish kuchi xaqidagina gapirish lozim. Molekulalari bir-biriga tortilmaydigan va teshikdan aloxida-aloxida chiqadigan gaz bilan taqqoslash foydali bo`ladi.
Qattiq jism, suyuqlik va gaz zarralarinig tortishish kuchidagi farq to`g`risida hulosa chiqariladi.
Shu paytdayoq o`quvchilar diqqati molekulararo itarilsh kuchi mavjud bo`lishiga qaratilishi lozim. Agar tortishish kuchining mavjudligini jismlar aloxida-aloxida molekulalarga bo`linib ketmasligi bolan asoslangan bo`lsangiz, itarilish kuchi mavjudligini jismlarning molekulalari bir-biriga zich yaqinlashmasliklari, bilan asoslash mumkin.Ma`lumki, ikkala kuch bir vaqtda mavjud bo`ladi, ammo itarilish kuchlari molekulalar orasidagi masoga kamayishiga qarab tortishish kuchiga nisbatan tezroq ortadi.
Bu ham oddiy mulohazalardan kelib chiqadi:molekulalar orasidagi masofa ortganda, ya`ni jismlarni cho`zganda ular cho`zilishga qarshilik qiladi, masofa kamaytirilganda,ya`ni siqqanda-siqishga qarshilik qiladi.Bu kuchlarning molekulalar orasidagi masofaga bog`lanish xarakteri ko`rsatilgan bo`lib, bunda F_1-itarilish kuchi, F₂ -tortishish kuchidir. Molekulalar orasidagi masofa biror r₀ ga teng bo`lganda itarishish va tortishish kuchlari muvozanatlashadi(ularning teng ta`sir etuvchisi F=0 bo`ladi).
Bayon etilgan muloxazalar (o`quvchi uchun material sifatida berilgan grafikdan tashqari) o`quvchilar uchun tushunarlidir va molekulalalar xaqida elementar ma`lumotlarni o`rganishdayoq molekulalarning o`zaro ta`sir kuchlarining xarakteri haqida to`g`ri tasavvur hosil qilishga imkon beradi.