Sultonova madinaning “Etnonim va etnooykonimlarning o’rganilishi hamda ularning tarixiy-lisoniy asoslari” mavzusidagi

 
Nomlarni keltirilgan tiplarga bo’lish atoqli otni grammatik tarkibiga 
ko’ra tahlil qilishni ko’zda tutadi.
4. Apellyativ asosli nomlar 
 
Appellyativ asosli nomlar tarixiy nuqtai nazardan yasama nom bo’lsa-da,
hozirda ular tub holga kelib qolgan. 
Qipchoq, Mang`it, Qalmoq, Matchoyi, 
Sulduz, Tuyalas, Bahrin, Bag`ish
kabi bir qator etnotoponimlar shunday nomlar 
sirasiga kiradi. Yuzaki tekshirganda, ular tub so’zga o’xshaydi. Tarixiy-
etimologik, morfologik jihatdan tekshirilsa, ularning yasama so’zlar ekanligi 
aniqlanadi. 
-t
affiksi. Bu affiks
–at//-it//-g`ut
kabi fonetik variantlarga ega bo’lib,
qadimgi yodgorliklar tilida ko’plik ma’nosini ifodalash uchun qo’llangan. 
Masalan: 
Mang`it, Teyit
kabi.
 
Apellyativ asosli nomlar termini ostida shaklan tub va sodda apellyativlardan 
yasalgan etnooykonimlar tushuniladi. Bunday apellyativlar hech qanday 
qo’shimchaga yoki qo’shimcha qismlar komponentga ega bo’lmaydi. Shunga 
ko’ra, apellyativ asosli nomlar hozirgi o’zbek tili nuqtai nazaridan hech qanday 
yasalma morfemalarga ajralmaydi, aniqrog`i ajratib tekshirilmaydi. 
 
Yasama so’zdan iborat bo’lgan sodda apellyativlarni tarixiy derivatsiya nuqtai 
nazaridan tahlil qilish va ularni o’zak hamda so’z yasovchi morfemalarga ajratish 
mumkin. Chunonchi, 
chanoq, suzoq, chag`anoq
etnonimlarida so’z yasalishi 
hozirgi til nuqtai nazaridan aniq sezilib turmaydi. Ammo, tarixan ularning 
tarkibidagi 
-q
yoki 
-oq
qo’shimchalarini ajratish mumkin: 
Chana+q=Chanoq, 
So’za+q=So’zoq, Chag`an+oq
kabi.
Ammo bunday taxminning etnooykonimlar tizimi uchun qizig`i yo’q. Chunki 
qayd qilingan qo’shimchalar bu o’rinda toponimni emas, etnonimlarni yasagan. 
Demak, bu qo’shimchalar tarixan etnonimlar sathi uchun funksional bo’lsa-da, 
etnooykonimlar sathi nofunksional, ya’ni o’lik shakllardir. Shu sababli 
26
Туробов А. Самарқанд этноним ва этноойконимлари. –Самарқанд: СамДЧТИ, 2002.

---

etnooykonimlar yasalishi haqida gap borganda sof etnooykonimik yasalishlarni 
to’g`ri belgilash muhimdir.