Statistik kuzatish uslubiyoti

ishlab chiqilgan eksperimentni
 
o’tkazishni nazarda tutadi, bunda tadqiqotchi olib boriladigan izlanishlarda birliklar 
(odamlar, ob’ektlar yoki buyumlar) ustidan qattiq nazorat o’rnatadi. Masalan, tibbiy 
tadqiqotlar yurak xuruji oldini olish uchun aspirin salohiyatini o’rganganildi deb 
ko’pincha keltirmoqdalar. Ko’ngilli shifokorlar ikki guruhga bo’lingan edi: davolash 
guruhiga va nazorat guruhiga. Davolash guruhida har bir shifokor bir yil davomida 
2
James McClave, Terry Sincich./-12 th ed. PEARSON. 2013. 11-15 p. 

---

Statistik ma’lumotlarni to`plash va qayta ishlash usullari
28 
bir kunda aspirinni, nazorat guruhida har bir shifokor aspiringa o’xshash bo’lgan 
aspirin platsebosini qabul qilgan. Tadqiqotchilar – tadqiqotdagi shifokorlar emas – 
kim aspirinni (tibbiyot) kim esa aspirin platsebosini qabul qilganligini nazorat qilib 
borgan. Siz bilasizki, to’g’ri ishlab chiqilgan eksperiment nazoratga olinmagan 
tadqiqotda nisbatan ma’lumotlardan ko’proq axborotni olish uchun imkon beradi. 
Nihoyat, ma’lumotlarni yig’ish uchun kuzatish tadqiqotlardan foydalanish 
mumkin. 
Kuzatish tadqiqotlarda
, tadqiqotchi o’z tabiiy muhitda eksperimental 
birliklarni kuzatadi va uni qiziqtirayotgan o’zgaruvchilarni yozadi. Masalan, bolalar 
psixologi maktab hovlisida o’ynayotgan beshinchi sinf o’quvchilardan iborat 
tanlanmadagi tajovuzkor xatti-harakati darajasini kuzatib va yozib borishi mumkin. 
Xuddi shunday, zoolog asirlikdan yangi tug’ilgan fillarning og’irligini kuzatishi va 
o’lchashi mumkin. Ishlab chiqilgan eksperimentga nisbatan kuzatish tadqiqotida 
tadqiqotchisi eksperimental birliklarining har qanday jihatini nazorat qilish uchun 
hech qanday harakat qilmaydi. 
Kuzatish tadqiqotning eng keng tarqalgan turi 
so’rov
hisoblanib, unda 
tadqiqotchi odamlar guruhini tanlaydi, bir yoki bir necha savollar beradi va 
javoblarni yozib oladi. Ehtimol, so’rovning eng mashhur turi siyosiy saylovlari 
natijalarini bashorat qilishga mo’ljallangan bir qator tashkilotlaridan (masalan, 
Harris, Gallup, Roper va CNN) birisi tomonidan o’tkaziladigan siyosiy so’rov 
hisoblanadi. Yana bir tanish so’rovlardan katta tarmoqlarni televideniyada eng 
mashhur dasturlari haqida ma’lumotlar bilan ta’minayotgan Nielsen tadqiqoti 
hisoblanadi. So’rovlar pochta, telefon so’rovlari yoki shaxsiy suhbatlar orqali 
amalga oshirilishi mumkin. Biroq, shaxsiy suhbatlar pochta yoki telefon so’rovlariga 
ko’ra ancha qimmatroq tadqiqot hisoblansada, lekin murakkab axborot to’planishi