Statikaning asosiy tushunchalari va aksiomalari

5-aksioma.
Bog‘lanishlar ostida muvozanatda bo‘lgan sistemaga qo‘shimcha bog‘lanishlar 
qo‘yish bilan uning muvozanat holati saqlanib qoladi. 
 
6-aksioma.
Qattiq jismning bitta nuqtasiga qo‘yilgan ikki kuch bu kuchlarning geometrik 
yig‘indisiga teng bo‘lgan bitta kuchga ekvivalent. 
3-rasm 
Ushbu vector – 
R

, teng ta’sir etuvchi vektor deyiladi, ya’ni uning shu jismga ta’siri, 
yuqoridagi ikkita kuchning ta’siriga teng bo‘ladi va vektor va skalyar tenglamalar quyidagicha 
yoziladi
1
. 
Q
P
R





. 
1
 Vasile Szolga. Theoretical mechanics. Lecture notes and sample problems, part one. 98-102 page. Romania-2010. (9-
bet) 
A
A
A

1

2

R
R
R
Q
Q
Q
P
P
P

---

Bu aksiomani quyidagicha talqin qilish mumkin, ya’ni bir nuqtaga qo‘yilgan har qanday ikkita 
P

va 
Q

kuch vektorini, shu nuqtaga qo‘yilgan boshqa bitta 
R

– kuch vektori bilan almashtirish 
mumkin bo‘lib, ushbu kuch avvalgi ikkita kuchning teng ta’sir etuvchisi deyiladi
1
Bu aksiomani 
parallelogramm aksiomasi ham deyiladi.
Jismning biror nuqtasiga qo‘yilgan 
turli yo‘nalishdagi ikki kuchning teng ta’sir etuvchisi mazkur kuchlarga qurilgan paralellogramm 
dioganaliga miqdor jihatidan teng bo‘lib, shu dioganal bo‘ylab yo‘naladi (4-rasm) 
R

=
1
F

+
2
F

Berilgan 
1
F

va 
2
F

kuchlarga qurilgan parallelogramm kuch parallelogrammi deb, kuchlarni bu 
usulda qo‘shish parallelogramm usuli deb ataladi. Bunda shuni eslatib o‘tish lozimki, ikki 
1
F

va 
2
F

kuchni qo‘shishda parallelogramm hammasini qurish shart emas, balki quyidagicha qurishni
bajarish mumkin: 
1) Kuch miqdori uchun masshtab tanlab olinadi; 
2) 
1
F

kuch oxirida tanlab olingan masshtabga muvofiq 
2
F

ni o‘ziga parallel qilib qo‘yamiz; 
3) 
1
F

kuch boshi A bilan 
2
F

kuch oxiri D ni tutashtiruvchi vektor bu kuchlar teng ta’sir 
etuvchisini ifodalaydi (4-rasm). 
1
F

va 
2
F

kuchlarga qurilgan uchburchak kuch uchburchagi,kuchlarni bunday usulda qo‘shish 
esa uchburchak usuli deyiladi. 
Teng ta’sir etuvchini miqdor va yo‘nalishi geometriya yoki trigonometriya formulalaridan 
foydalanib aniqlanadi. 
Teng ta’sir etuvchining modulini
1
1
1
С
B
A

dan kosinuslar teoremasiga asosan aniqlaymiz: 
)
180
cos(
2
2
1
2
2
2
1





F
F
F
F
R
yoki

cos
2
2
1
2
2
2
1
F
F
F
F
R



0
0


bo‘lganda
;
)
(
2
2
1
2
2
1
2
1
2
2
2
1
F
F
F
F
F
F
F
F
R







(2.1) 
0
180


da
;
)
(
2
2
1
2
2
1
2
1
2
2
2
1
F
F
F
F
F
F
F
F
R







(2.2) 
0
90


da
2
2
2
1
F
F
R


bo‘ladi. 




180




A
A
1
B
B
1
C
C
1
D