Statikaning asosiy tushunchalari va aksiomalari

F
1
F
1
F
2
F
2
R
R
4-rasm
5-rasm

---

(2.1) va (2.2) dan ko‘rinib turibdiki,bir to‘g‘ri chiziq bo‘ylab yo‘nalgan kuchlar algebraik 
qo‘shiladi. 
Teng ta’sir etuvchi 
R
ning 
1
F
va 
2
F
kuchlar bilan tashkil qilgan 

va 

burchaklari sinuslar 
teoremasiga ko‘ra aniqlanadi: 
)
180
sin(
sin
sin
2
1






R
F
F
(2.3) 
Mazkur aksiomadan quyidagi teorema kelib chiqadi. 
Teorema:
Bir tekislikda yotuvchi va o‘zaro parallel bo‘lmagan uchta kuch muvozanatlashsa, 
ularning ta’sir chiziqlari bir nuqtada kesishadi va ulardan tuzilgan kuch uchburchagi yopiq bo‘ladi, 
ya’ni oxirgi 
3
F
kuchning uchi 
1
F
kuch boshi bilan ustma-ust tushadi (6-rasm a,b). 
a 
b 
6- rasm 
Statika masalalari grafik usulda, geometrik usulda yoki analitik usulda echilishi mumkin, lekin 
hozirgi kunda kompyuterlar yordamida analitik usulda echish keng tarqalgan, grafik usul deyarli 
qo‘llanilmay ketgan. 
7-aksioma.
Bog‘lanishdagi jismni erkin jism deb qarash uchun jismga ta’sir etuvchi kuchlar 
qatoriga bog‘lanish reaksiya kuchini ham qo‘shish kerak. Bu aksioma jismni bog‘lanishdan 
bo‘shatish aksiomasi deyiladi. 
Erkin, qisman erkin va mutloq erksiz jismlar. Bog‘lanish, ularning turlari va bog‘lanish 
reaksiyalari. 
Agar berilgan qattiq jism unga ta’sir etayotgan kuchlar tufayli, fazoning ixtiyoriy tomoniga 
harakat qila olsa bunday jism erkin jism deyiladi.
Masalan temir yo‘l vagoni faqat shu temir yo‘l bo‘ylab harakat qila oladi holos, egri trubkaning 
ichida joylashgan sharcha faqat shu trubkaning ichi bo‘ylab xarakat qila oladi xolos, ya’ni ularning 
erkinligi chegaralangan. 
Erkin jismda tashqi bog‘lanish bo‘lmaydi, shu sababli u hohlagan tomonga harakat qila oladi. 
Qisman erkin va bog‘lanishlar ostidagi jismlar boshqa bir, yoki bir nechta jismlar orqali bog‘langan 
2
F
1
F
3
F
2
F
1
F
3
F

---

holda bo‘ladilar. Agar jism o‘zining erkinligini chegaralovchi boshqa jismga, ya’ni bog‘lanishga 
nisbatan biror kuch bilan ta’sir etsa, o‘z o‘rnida bog‘lanish hisoblangan boshqa jism ham unga aks 
ta’sir ko‘rsatadi, shu aks ta’sir kuchini bog‘lanish reaksiyasi deyiladi. Ya’ni, bog‘lanish reaksiyasi 
ham kuch vektori bo‘lib, ushbu kuch faqat aks ta’sir sifatidagina mavjud bo‘ladi, agar jism 
bog‘lanishga kuch ta’sir etmasa, ya’ni bog‘lanish olib tashlansa uning reaksiyasi nolga teng bo‘ladi.
Demak, bog‘lanish reaksiyasi faqat jismning unga ko‘rsatgan kuch vektoriga tegishli ravishda 
paydo bo‘ladi va ushbu ta’sir yo‘qolsa reaksiya kuchi ham yo‘qoladi yoki o‘z yo‘nalishi va son 
qiymatini tegishlicha o‘zgartirishi mumkin. Shuning uchun reaksiya kuchlari ko‘p hollarda passiv 
kuchlar deb ataladi. 
Bog‘lanishlarning turlari juda ko‘p, shunga ko‘ra ularning reaksiyalari ham turlicha bo‘ladi, 
reaksiyalarining son qiymatlarini har bir masaladagi ta’sir etayotgan kuchlar sistemasiga bog‘liq 
ravishda aniqlanadi.
Shuning uchun bog‘lanishlarning reaksiya kuchlarini yo‘nalishlarini qanday qilib aniqlashni 
ko‘rib o‘taylik.