Sportda bashorat qilish va modellashtirish

7.2 - jadval
Ayrim sport turlarida musobaqa faoliyati mezonlarining axboroviyligi

T.r	Sport turlаri	Mеzоnlаr
		Pеdаgо gik	Biоmе хаnik	Fiziо-lоgik	Biохi-mik	Psiхо -lоgik	Estеtik
1	Siklik	Х	ХХХ	ХХХ	ХХХ	ХХ	Х
2	O‘yinli	ХХХ	Х	ХХ	ХХ	ХХХ	ХХ
3	Yakkа kurаsh	ХХ	Х	ХХ	ХХ	ХХХ	Х
4	Аsiklik	ХХ	ХХХ	ХХХ	ХХ	ХХХ	Х
5	Hаrаkаt sаn’аti mаshqlаri	ХХ	ХХХ	ХХ	ХХ	ХХХ	ХХХ

Izoh: yuqori axboroviylik bilan xarakterlanadigan ko‘rsatkichlar uchta belgi orqali, o‘rtachasi – ikkita, past informativli ko‘rsatkichlar esa bitta belgi bilan ifodalangan.
Mashg‘ulot kunlari soni; mashg‘ulot mashqlari soni; mashg‘ulot va musobaqa faoliyatiga sarflangan vaqt; ixtisoslashgan mashqlar kilometraji yuklama hajmining asosiy ko‘rsatkichlari hisoblanadi.
Vaqt bo‘yicha mashqlar konsentratsiyasi, mashqlarni bajarish tezligi va quvvati yuklama intensivligi ko‘rsatkichlari hisoblanadi.
Yuklamani nazorat qilish jarayonida ixtisoslashganlik mashqlari hajmi shiddatliligi (quvvatning) alohida sohalarida bajariladigan mashqlar hajmi; umumiy va maxsus jismoniy, texnik va taktik tayyorlanganlikni takomillashtirishga yo‘naltirilgan mashqlar hajmi; mikrosikllarda, oylar bo‘yicha va yillik siklda bajarilgan tiklanish xarakteridagi mashqlar hajmi yig‘indisi olinadi.


11.3.Musobaqalar taqvim, mavsum-iqlim sharoitlari va sport mashg‘ulotlarining davrlari
Mashg‘ulotni davrlashga butun yil davomida sport musoba­qa­larning taqsimlanish tizimi, shuningdek, (sportning “mavsumiy” deb atalgan turlarida) yil fasllariga qarab iqlim sharoitlarining almashinishi ancha ta’sir etadi. Biroq musobaqalar taqvimi ham, yil fasllari ham mashg‘ulot jarayonining mohiyatini belgilay olmaydi va shuning uchun ham uni davrlashga bosh asos bo‘lib xizmat qila olmaydi.
Yil fasllari sportning “mavsumiy” turlarida musobaqa davri uzunligini cheklash va ma’lum miqdorda mashg‘ulot vositalarini tanlashga ta’sir etish bilan mashg‘ulot davrlari muddatiga qismangina ta’sir etadi. Moddiy - texnika bazasi rivojlana borgan (yopiq o‘yingohlar, muz maydonlari, suzish havzalar va hokazolar qurilishi) va uslubiy takomillasha borgan sari mavsum omillarining mashg‘ulotni cheklash darajasi tobora kamayib boradi.
Demak, hozirgi zamon sportini rivojlanish tendensiyalari mashg‘ulot jarayonini iqlim sharoitlariga moslashtirishdan emas, balki mo‘telikdan ozod qilishdan iborat. Iqlim omillarining foydali ta’sir etadiganlaridan quyosh radiatsiyasi va hokazolardan esa mashg‘ulotning barcha bosqichlarida sportchi ish qobiliyatini oshirish uchun nihoyat darajada keng foydalanish kerak.
Sport taqvimi sport musobaqalari o‘tkaziladigan vaqtni ko‘rsatib yuzaki jihatdan musobaqa davri chegaralarini belgilab qo‘yadi. Bundan tashqari, u mazkur davr tuzulishiga ta’sir etadi va mashg‘ulot siklining boshqa davrlari uzunligini qisman cheklab qo‘yadi. Biroq har qanday holatda ham mashg‘ulotni davrlashni musobaqa taqvimlaridan chiqarib olib bo‘lmaydi. Chunki taqvimning yolg‘iz o‘zi to‘liq tayyorgarlik ko‘rish uchun zarur bo‘lgan muddatlar haqida ham, sportchi musobaqalargacha sport formasiga kirib olishi uchun o‘tishi zarur bo‘lgan tayyorgarlik bosqichlarining mohiyati haqida ham hech davrlash qonuniyatlariga qarshi emas, balki unga muvofiq bo‘lgandagina uni ratsional deb hisoblash mumkin. Aks holda u eng yuksak sport natijalari yuzaga chiqishiga to‘sqinlik qiladi.
Binobarin, musobaqalar taqvimlarini rejalashtirayotgan vaqtda mashg‘ulotni ratsional sur’atda davrlashdan, uning ob’yektiv qonuniyatlaridan kelib chiqish kerak ekan.
Shu bilan birga musobaqalarning umumiy taqvimi ko‘pgina omillar ta’siri ostida paydo bo‘ladi va shuning uchun ham mashg‘ulotni davrlashga nisbatan ma’lum darajada mustaqil bo‘ladi. Shu sababdan sport taqvimi bilan mashg‘ulotni davrlash o‘rtasidagi qarama - qarshiliklarga barham berishga imkon beradigan shartlarni aniqlab olish kerak.
Agar aqalli yuqorida ko‘rsatilgan shartlarga rioya qilinsa, sport taqvimi bilan mashg‘ulotni davrlash o‘rtasida hech qanday kelishib bo‘lmaydigan qarama-qarshiliklar paydo bo‘lmaydi va ular garmonik tarzda bir-biriga moslashtirildi. Shunday bo‘lsa, sport taqvimi mashg‘ulotni maqsadga muvofiq ravishda tuzishga qarshilik qilmay, aksincha, unga ko‘maklashuvchi qudratli omillardan biriga aylanadi.