Sportda bashorat qilish va modellashtirish

5 – zona – anaerob – alaktat soha. Bu sohada eng yaqin yuk­la­ma­larning mashq bilan chiniqqanlik samarasi YuUCh va qondagi laktat ko‘rsatkichlari bilan bog‘liq emas, chunki bajariladigan ish qisqa muddatli bo‘ladi va bir takrorlanishda 15 – 20 soniyadan ortmaydi. Shuning uchun qondagi laktat, YuUCh va nafas olish yuqori ko‘rsat­kich­larga erishib ulgurmaydi. Kislorod iste’moli sezilarli darajada pasayadi. Mashqni bajarishning maksimal tezligi (quvvati) mazkur sohaning yuqori chegarasi hisoblanadi. Energiya ta’minoti anaerob yo‘li bilan ATF va KFlardan foydalanish hisobiga sodir bo‘ladi hamda 10 soniyadan keyin energiya ta’minotiga glikoliz qo‘shila boshlaydi va mushaklarda laktat jamlana boshlaydi. Ish barcha tipdagi mushak birliklari tomonidan ta’minlanadi. Mazkur sohada bitta mashg‘ulot mashqi davomida mashg‘ulot faoliyatining yig‘indisi 120-150 soniyadan ortmaydi. U tezkorlik, tezkorlik – kuchlilik, maksimal – kuchlilik qobiliyatlarni tarbiyalanishini rag‘batlantiradi. Mazkur sohada bitta makrosikl davomida bajariladigan ishning hajmi turli sport turlarida 1 % dan 5 % gacha ulushni tashkil etadi.
Mashg‘ulot yuklamalari tasnifi (1 – jadvalga qarang) ishlash rejimlari to‘g‘risida tasavvur hosil qilish imkonini beradi. Ushbu rejimlarda mashg‘ulotlarda foydalaniladigan hamda har xil hara­kat­lanish qobiliyatlarini tarbiyalashga yo‘naltirilgan turli mashqlar bajariladi. Shu bilan bir vaqtda 9 yoshdan 17 yoshgacha bo‘lgan yosh sportchilarning ayrim biologik ko‘rsatkichlari, masalan, YuUCh, turli sohalarda ancha yuqori, laktat ko‘rsatkichlari esa – ancha past bo‘lishi mumkin ekanligini ta’kidlab o‘tish lozim. Sportchi qanchalik yosh bo‘lsa, ushbu ko‘rsatkichlar yuqorida tavsiflangan va 1 – jadvalda keltirilgan ma’lumotlardan shunchalik katta miqdorda farq qiladi.
Asosan, chidamlilikni namoyon etish bilan bog‘liq bo‘lgan sikllik sport turlarida yuklamalarni yanada aniqroq me’yorlash (samarali miqdorini aniqlash) maqsadida, ayrim hollarda, uchinchi sohani ikkita sohachaga: “a” va “b” sohachalarga bo‘ladilar. “a” sohachaga 30 daqiqadan 2 soatgacha, “b” sohachaga esa 10 daqiqadan 30 daqiqa­gacha davom etadigan musobaqa mashqlari kiritilgan. To‘rtinchi sohani uchta: “a”, “b” va “c” sohachalarga bo‘ladilar. “a” sohachada musobaqa faoliyati taxminan 5 daqiqadan 10 daqiqagacha; “b” sohachada 2 daqiqadan 5 daqiqagacha; “c” sohachada 0,5 daqiqadan 2 daqiqagacha davom etadi.
Mashg‘ulot yuklamalari quyidagi ko‘rsatkichlar:
a) mashqlarning xarakteri;
b) ularni bajarish davomida ishlash intensivligi;
c) ishning hajmi (davomiyligi);
d) ayrim mashqlar o‘rtasidagi dam olish intervallarining davomiyligi va xarakteri bilan aniqlanadi.
Bu ko‘rsatkichlarning mashg‘ulot yuklamalaridagi nisbatlari ularni sportchi organizmiga ta’sirining kattaligi va yo‘nalishini aniqlab beradi.