Sportda bashorat qilish va modellashtirish

1 – zona – aerob tiklanish sohasi. Bu sohaga eng yaqin yukla­ma­larning mashg‘ulotlanganlik samarasi YuUChsini 140 – 145 zarba / daqiqagacha ortib ketishi bilan bog‘liq. Qondagi laktat tinch holatdagi darajada bo‘ladi va 2 mmol/litr dan katta bo‘lmaydi. Kislorod iste’moli maksimal kislorod iste’molining 40 – 70 % gacha yetadi. Energiya ta’minoti yog‘larni (50% va undan ko‘p) oksidlanishi, mushaklar glikogeni va qon glyukozasi hisobiga sodir bo‘ladi. Ish laktatni to‘liq utilizatsiya qilish (foydali suratda ishlatish) xossasiga ega bo‘lgan va shuning uchun ham mushaklarda va qonda yig‘ilib qolmaydigan sekin mushak to‘qimalari (MMV – SMT) tomonidan to‘liqicha ta’minlanadi. Aerob chegarasining tezligi (quvvati) bu sohaning yuqori chegarasi (2 mmol/litr laktat) hisoblanadi. Bu sohadagi ish bir necha daqiqadan bir necha soatgacha vaqt oralig‘ida bajariladi. U tiklanish jarayonlarini, organizmda yog‘ almashishini rag‘batlantiradi va aerob qobiliyatlarni (umumiy chidamlilikni) takomillashtiradi. Еgiluvchanlik va harakatlarni koordinatsiyalashni rivojlantirishga yo‘naltirilgan mashqlar ushbu sohada bajariladi. Mashq usullari ma’lum emas (bayon etilmagan).
Mazkur sohada bitta makrosikl davomida bajariladigan ishning hajmi turli sport turlarida 20 % dan 30 % gacha ulushni tashkil etadi.
2-zona – aerob rivojlantiruvchi soha. Bu sohaga eng yaqin yuklamalarning mashq bilan chiniqqanlik samarasi YuUChsini 160 – 175 zarba / daqiqagacha ortib ketishi bilan bog‘liq.
Qondagi laktat 4 mmol/litr gacha, kislorod iste’moli maksimal kislorod iste’molining 60-90% gacha yetadi.
3.1 –jadval.
Yuklаmаlаr tasnifi vа shiddаtining bа’zi sоhаlаrining tаvsifi

Shiddat zonalari	Ustivor energiya ta'minoti (substratlar)	Aerob va anaerob energiya ta'mi notin ing nisbati, %	Kislorod istemoli, MKIga nisbatan %	Chegara viy hara katlanish tezligi yoki ish quvvati	Ish lash vaqti da YuUCh	Ishlash vaqtida laktat kontsent ratsiyasi, mmol/l	Mushak to‘qima larini jalb etilishi	Samarali ish lash vaqti
11.Aerob tiklanuvchi	Yog‘lаr (50 % vа undаn оrtiq),glikоgеn, qоn glyukоzаsi	100 : 0	40 – 70	Аerоb chеgаrаsi	140±10	2 – 2,5	MMV	Mashg‘ulot vаzifаlаrdаn kеlib chiqqаn hоldа
2.Аnаe rоb rivоj lаn tiruv chi	Glikоgеn,yog‘ lаr, qоn glyukоzаsi	95 : 5	60 – 90	Аnaerоb chеgаrаsi	170±10	2,5 – 4 (4,5 gаchа)	MMV, BMVа	3– 4 sоаtgаchа
3.Аerоb –аnerоb аrаlаsh (а, b)**	Glikоgеn, yog‘lаr,qоn glyukоzаsi	90 : 10 85 : 15	80 – 90 85–100	MKIgа mоs hоldа	180±10	4–6,5 6,5–10	MMV, BMVа MMV, MVа BMV6	0,5 – 2 sоаt 10– 30 min
4.Аnаe rоb gliktо tik(а, b, v)**	Glikоgеn	70 : 30 40 : 60 20 : 80	95–10 85 –95 75 –90	–	180±10	4 – 6,5 6,5–10	MMV, BMVа BMV6	5 – 10 min* 2 – 5 min* 2min. gаchа*
5.Аnаerоb аlаktаt	Krеаtin –fоsfаt, АTF, glikо gеn	5 : 95	Minimаl	Mаksimаl	Fоrmаtsiz	fоrmаtsiz	MMV, BMVа BMV6	10–15 s.gаchа*

* – bittа yo‘nаlishdа
Bu sohada musobaqa va mashg‘ulot faoliyati shuningdek, bir necha soat davomida ham o‘tishi mumkin va bu hol marafon masofalari, sport o‘yinlari bilan bog‘liq. U yuksak aerob qobiliyatlarni talab qiluvchi maxsus chidamlilikni, kuch chidamliligini tarbiyalashni rag‘batlantiradi, shuningdek, koordinatsiyalashni va egiluvchanlikni tarbiyalash bo‘yicha ishlarni ta’minlaydi. Asosiy usullar: uzluksiz mashqlar va intervalli ekstensiv mashqlar usullari.
Mazkur sohada bitta makrosikl davomida bajariladigan ishning hajmi turli sport turlarida 40 % dan 80 % gacha ulushni tashkil etadi.