Спорт психологияси 1-маъруза спорт психологиясининг

4. Психогигиена ва психофармакология
Психопрофилактика ва психогигиена мақсадларида спортда турли психофармакологик воситалар қўлланилиши мумкин. Уларни қўллашнинг мақсадга мувофиқлиги, бир томондан ушбу препаратларнинг асосий психотроп (седатив, рағбатлантирувчи ва ҳоказо) таъсири мураббийлар ва спортчиларда юзага келадиган турли–туман нохуш психовегетатив реакцияларни нормаллаштиришга ёрдам берса; иккинчи томондан – улар кишининг жисмоний ва ақлий ишчанлигини оширишга сезиларли таъсир кўрсатади. Спорт тиббиётида қўлланиладиган психофармакологик воситалар 5 гуруҳга бўлинади ва булар: транквилизаторлар, антидепрессантлар, психостимуляторлар, ноотроплар ва адаптогенлардир. Сўнгги пайтларда улар қаторига биологик озуқа қўшимчалари ҳам киритилди.
1.Транквилизаторлар - седатив, яъни кишига тинчлантирувчи таъсир кўрсатади, психик зўриқишларни, қўрқув ва ваҳималиликни пасайтиради, киши психик ҳолатини нормаллаштириб, вегетатив асабийлашиш ҳолатини камайтиради.
2.Антидепрессантлар - кайфиятни яхшилайди. Улар орасида иккита кичик гуруҳни ажратадилар: баъзилари кишини тинчлантириб, кайфиятини кўтарса, бошқалари эса психомотор фаолликни кучайтиради.
3.Психостимуляторлар - кишига тетиклаштирувчи, қувват бағишловчи таъсир кўрсатади ва ютуқларга интилишдаги мотивацияни рағбатлантиради.
4.Ноотроплар - кишининг “онгига” таъсир кўрсатиб, унинг олий психик функциялари фаолиятини яхшилайди. Ноотроп-
лардан киши ақлий фаолияти самарадорлигини кучайтириш ва узоқ давом этадиган жисмоний зўриқишларга чидамни ошириш мақсадида фойдаланилади.
5. Адаптогенлар (асосан ўсимликлардан тайёрланадиган препаратлар) - улардан кўплаб мамлакатларнинг халқ табобатида жуда кенг қўлланилиб келинади. Адаптогенларнинг кишига таъсир кўрсатиш механизими ҳозиргача у қадар чуқур ва батафсил ўрганилмаган. Адаптогенларнинг ҳам иккита кичик гуруҳини ажратадилар. Уларнинг бир тоифасида адаптоген ва куч-қувватни иқтисод қилиш хусусиятлари кўпроқ бўлса (женьшендан, элеутерококдан, олтин илдиздан тайёрланган препаратлар), бошқаларида (хитой лимон ўтининг, левзеининг, рододендрон ва бошқа бир қатор ўсимликларнинг препаратларида)–ўртача меъёрда бўлса-да рағбатлантирувчи хусусиятлар кўзга ташланади. Ушбу гуруҳга кирувчи “Лаожан” номли хитой препарати айниқса эътиборга моликдир.