Спорт психологияси 1-маъруза спорт психологиясининг

35,36- маъруза
СПОРТЧИНИ МУАЙЯН МУСОБАҚАГА ПСИХОЛОГИК ТАЙЁРЛАШ


режа
1. Спортчини мусобақага психологик тайёрлашнинг мақсад ва вазифалари
2. Мусобақага психологик тайёргарлик кўриш тизими
3. Спорт мураббийсининг спортчини мусобақага психологик тайёрлаш билан боғлиқ вазифалари.

1. Спортчини мусобақага психологик тайёрлашнинг
мақсад ва вазифалари
Спортчини мусобақага психологик тайёрлашнинг асосий мақсади спортчида психик жихатдан тайёрлик ҳолатини яратишдан иборат.
Спортчиларни мусобақага психологик тайёрлаш борасидаги кўплаб илмий тадқиқотларни ўрганиш ва умумлаштириш асосида А.Ц.Пуни спортчиларнинг мусобақага психик тайёрлигининг ўзига хос белгисини аниқлаган. (7 – жадвалга қаранг)
Мусобақага психик тайёрлик ҳолати ҳам барча психик ҳолатлар каби мураккаб ички кўринишга эга бўлиб, унда спортчининг бўлажак мусобақани кутиш вақтидаги турли ҳис туйғулари қоришиб кетган, уларда спортчининг ўз шериклари ҳамда рақиблари билан ўзаро муносабати, ўзининг беллашувга киришиши , беллашувларнинг бориши ҳамда натижаси (босқич натижалари, якуний натижа) тўғрисидаги ўй фикрлари мавжуддир. Ушбу туйғуларнинг намоён бўлиши спортчининг ҳулқ атвори ва хатти-ҳаракатидаги ўзига ҳос жиҳатларини белгилаб беради. Этиборли томони шундаки, айни шу жиҳатларга кўра биз спортчининг психик ҳолати ва унинг ўзгаришлари ҳақида фикр юритишимиз мумкин бўлади.
Мусобақага психик тайёрлик ҳолати ҳам ҳар қандай психик ҳолат каби у ёки бу тарздаги давомийликка эга.
Шуни ҳам таъкидлаш жоизки мусобақага психик тайёрлик ҳолати “машқланган”, яъни спорчининг мусобақага мутлоқ тайёрлик ҳолатини белгиловчи тушунча таркибига киради. Психик тайерлик, бу мазкур тушунчанинг энг муҳим белгиси бўлиб, у сиз спортчининг “машқланган холати” ҳақида мутлақо гапиришга ўрин йўқ. Зеро спортчи психик тайёрлигининг ўзгариши бевосита унинг “машқланган ҳолатини” ўзгаришига сабаб бўлади.

Мусобақага психик жиҳатдан тайёрлик ҳолати ўз-ўзидан пайдо бўлмайди. У ҳар бир мусобақага алоҳида йўналтирилган психик тайёргарлик жараёнида шаклланади.

Мусобақага психик жиҳатдан тайёрлик ҳолатини махсус шакллантириш – бу олдинда турган мусобақаларнинг шарт-шароитидан келиб чиққан ҳолда спортчи онги ва ҳатти-ҳаракатини йўналтирилган ҳолда ташкил этиш жараёнидир.
Спортнинг жамоавий турларида психик тайёрлик биринчи навбатда, ягона ғоя,ягона мақсад ва юқори даражадаги ижтимоий аҳамият касб этувчи ягона мотив билан бириккан ўйинчиларнинг жамоавий онги шаклланиши тарзида намоён бўлади.
Спортчи онгини йўналган тарзда ташкил қилиш шундан иборатки, бунда спортчининг олдида турган мусобақага мос жанговор кайфиятини яратиш,бу кайфиятни спортчининг имкониятларига мувофиқлаштириш ва шулар асосида мусобақада муваффақиятли иштирок этишни таъминлашга алоҳида аҳамият берилади.
Спортчи онгининг ана шундай йўналтирилган ташкил этилишида мусобақага психик жиҳатдан тайёрлик ҳолати шакллантирилади. Спортчини маҳсус психологик тайёрлаш қуйидаги алоҳида вазифаларни ҳал этишга йўналтирилган:
- Спортчи учун асосий ҳисобланувчи ижтимоий қадриятларга эътиборни қаратиш;
- Спортчида психик “ички таянч”ларни шакллантириш;
- Психологик тўсиқларни, айниқса муайян рақиб билан курашда юзага келадиган тўсиқаларни бартараф этиш;
- Яқинда бўладиган кураш шаротларини психологик моделлаштириш;
- Мусобақа олдидан бўладиган хатти-ҳаракатларнинг психологик дастурини тузиш.