Siyosatshunoslik

45

---

italyan gumanisti N. 
Makiavelli 
(1469—1527) diniy aqidalardan 
xoli bo‘lgan Uyg‘onish davri siyosiy falsafasini yaratdi. U 
«Hukmdor»1, «Florensiya tarixi» asarlarida siyosatni birinchi 
bo‘lib fan sifatida asoslab berdi va jamiyatning ilohiy emas, balki 
tabiiy qonunlar asosida rivojlanishini ta ’kidladi.
Leonardo da Vinchining zamondoshi, Mikelandjeloning 
do‘sti, 27 yoshida Florensiya Respublikasining davlat arbobi, 
tarixchi va shoir, bir qator G ‘arbiy Yevropa mamlakatlarida 
elchi sifatida faoliyat ko‘rsatgan N. Makiavelli XV asr oxiri va 
XVI asr boshlarida uzluksiz u rushlardan ja b r k o ‘rgan, 
markazlashgan davlatga ehtiyoj sezayotgan Italiya manfaatlari- 
ning ifodachisi edi. Shu nuqtayi nazardan uning siyosiy nazariyasi 
o ‘z davri talablarini ilgari surganligini unutmaslik lozim.
«Makiavelli va uning ta ’limoti tarafdori bo‘lgan boshqa 
mualliflar, — deydi F. Bekon, — u yoki bu vaziyatda odamlar 
qanday qadam qo‘yishlari lozimligini emas, balki, odatda, amalda 
qanday qadam qo‘yishlarini ochiq va to ‘g‘ridan-to‘g‘ri bayon 
qilganliklari uchun ham hurmatga loyiqdirlap>2. Siyosat dunyosini 
o'rganishda N. Makiavelli tadqiqotning yangi usullaridan foy- 
dalandi. M e’yoriy-qadriyatli nazariyaga asoslangan falsafiy 
y o n d a sh u v d a n ta s h q a ri, bu m u ta fa k k ir re a l siy o siy
munosabatlami kuzatishda empirik usuldan foydalandi. Tarixiy 
jarayonlarni o‘rganish asosida u birinchi bo‘lib siyosatni fan 
sifatida asoslab berdi, siyosiy faoliyatda cherkov axloqi emas, 
balki foyda va kuch mezon bo‘lganligini qayd etdi. Makiavellining 
fikricha, xristianlikning axloqiy qadriyatlarini amalda hayotga 
tatbiq etish mumkin emas, chunki oliy saodatni itoatda, du- 
nyoviylikka nafrat bilan qarashda, hayotdan yuz o‘girishda deb 
bilgan cherkov axloqi odamlami kuchsiz va zabun qilib, ablah- 
lar qurboniga aylantiradi. Dinni davlatga ma’qul axloqni hayotga 
joriy etuvchi siyosiy vosita deb biladi.
Siyosiy ta’limotlar tarixini tahlil etish bilan shug‘ullangan 
ayrim mutaxassislar «Maqsad vositani oqlaydi» degan tamoyil-