Siyosatshunoslik

Sotsializm 
— XIX—XX asr siyosiy g‘oyalaridagi yo‘nalish-
1 Дунёнинг кучли аёли / / 0 ‘zbekiston ovozi. —2001. —20-dek.
57

---

lardan biri. Bu g‘oya XIX asrda ishchilar sinfi manfaatlarining 
ifodachisi sifatida maydonga keldi.
Sotsializm tenglik, ijtimoiy adolat, umumiy manfaatlaming 
ustunligiga asoslangan jamiyat haqidagi g‘oya sifatida dastawal 
qadimgi dunyoda paydo bo'lgan. Uning negizida ilk xristian 
jamoalari qurilgan. Biroq sotsializm yangi davrda Т. Мог, T. 
Kampanella, R. Ouen, Sh. Fure, A. Sen-Simon asarlarida na­
zariy jihatdan ishlab chiqildi va g‘oyaviy oqim sifatida shakllan- 
tirildi. Keyinroq XIX asrda sotsializm proletariatning mafkurasi 
sifatida nemis mutafakkirlari K. Marks va F. Engels tomonidan 
asoslab berildi va marksizm nomini oldi. Marks ta’limotiga ko‘ra, 
tenglik va ijtimoiy adolatni kapitalizm emas, balki sotsializm va 
kommunizm ta’minlaydi. Unga esa inqilobiy yo‘l bilan, 
proletariat diktaturasini o‘rnatish orqali dunyoning rivojlangan 
mamlakatlarida birdaniga o‘tiladi.
XX 
asming boshlarida marksizm bir-biriga qarama-qarshi 
ikki g‘oyaviy oqimga: leninizm va sotsial-demokratiyaga bo‘linib 
ketdi.
1864-yilda I Intematsional tashkil topgach, Yevropaning ko‘p 
davlatlarida ommaviy sotsial-demokratik partiyalar vujudga keldi. 
1889-yilda II Intematsional, 1898-yilda esa RSDRP1 tuzildi. 
1895-yilda F. Engels vafotidan keyin marksizmning asosiy 
postulatlari2 masalasida o‘zaro kelishmovchiliklar boshlandi. 
Natijada, 1918-yildan keyin yagona sotsialistik harakat bo'linib 
ketdi. 1917-yildagi kommunistik rus inqilobidan keyin Rossiya- 
dagi bolsheviklar (rus kommunistlari) sotsial-demokratik 
partiyalardagi so‘l kuchlarni III Kommunistik Intematsionalga 
birlashtirdilar. Lenin va uning tarafdorlari fikricha, sotsializmga 
dunyoning rivojlangan mamlakatlarida birdaniga emas, balki 
kapitalizmning «zaif halqasi» hisoblangan, alohida olingan bir 
mamlakatda, inqilobiy yo‘l bilan - buijua davlat mashinasini 
sindirib tashlash va proletariat diktaturasini o‘matish, xususiy 
mulkni tugatish hamda uni ijtimoiy (davlat) mulkka aylantirish