Siyosatshunoslik

lIzoh:
РСДРП — Российская социал-демократическая рабочая партия (Ros-
siya sotsial-demokratik ishchi partiyasi).
4zoh\
Postulat - isbotsiz qabul qilinadigan dastlabki qoida, faraz.
58

---

yo‘li bilan erishiladi. Bu ta’limot asosida sobiq SSSR va bir 
qator Sharqiy Yevropa mamlakatlarida olib borilgan sotsializm 
qurish tajribasi samarasiz bo‘lib chiqdi va xalq ishonchini 
qozonmadi. Oqibatda, sotsializmning lenincha konsepsiyasi 
siyosiy g‘oya sifatida inqirozga uchrab, amal qilishdan to‘xtadi.
0 ‘ng sotsialistik va sotsial-demokratik partiyalar esa 1923- 
yilda Sotsialistik Intematsionalga birlashdilar va u bugungi kunda 
ham mavjud. G ‘arbiy Yevropada XIX asr oxiri XX asr boshla- 
rida E. Bemshteyn va K. Kautskiylar tomonidan nazariy jihat­
dan ishlab chiqilgan sotsial-demokratik ta’limot Rossiyadagi 
Lenin boshliq kommunistlar ta’limotidan o‘z pragmatizmi hamda 
hayotiyligi bilan tubdan farq qilar edi. Bu ta’limotga ko‘ra, 
sotsializmga sinfiy kurash, inqilobiy yo‘l orqali emas, balki tinch, 
evolyutsion yo‘l bilan burjua jamiyatini asta-sekin isloh qilish 
orqali o‘tiladi. Sotsial-demokratlar bu ko‘rsatmalarini amalga 
oshirishni davlatning jamiyat iqtisodiy hayotiga faol aralashi- 
shini, daromadlarni kambag‘allar foydasiga qayta taqsimlash, 
iqtisodiyotning davlat sektorini va ko‘plab davlat ijtimoiy 
dasturlarini rivojlantirish bilan bog‘laydilar.
Bernshteyn va Kautskiylar marksizm-leninizm xatolarini 
keskin tanqid qilib, «demokratik sotsializm» tushunchasini ijti­
moiy ongga olib kirdilar. Bemshteyn yaratgan demokratik so­
tsializm nazariyasi K. Marksning «kapitalizm inqirozi va xalq- 
ning tobora kambag'allashuvi» to‘g‘risidagi tezisini rad etdi. Shu 
munosabat bilan proletar inqilobini amalga oshirish va uning 
diktaturasini o‘matish to‘g‘risidagi markscha-lenincha g‘oya ham 
zararli hamda asossiz deb topildi.
XX 
asming ikkinchi yarmida sotsial-demokratik g‘oya negi- 
zida G ‘arbiy Yevropaning bir qator mamlakatlarida turli-tuman 
«sotsializm modellari» shakllandi. Bular ichida hayotning yuqori 
darajasi hamda sifatini ta’minlay olgani uchun shved va german 
modellari katta obro‘ qozondi, ayrim mamlakatlarda sotsial- 
demokratik partiyalar uzoq yillar davomida hokimiyatni ham 
boshqarishdi. Jumladan, Norvegiya ishchi partiyasi oltmish yil 
davomida hukmron partiya bo‘ldi, Shvetsiyada esa sotsial- 
d em o k ratik p a rtiy a 1932 -y ild an buyon ho k im iy atn i 
boshqarmoqda. «Shved sotsializmi» g‘oyasi shu partiya
59

---

hukmronligi yillarida hayotga tatbiq etildi. Ammo XX asrning 
80-yillari oxirlarida bu mamlakatlarning iqtisodiyotida davlat 
monopoliyasi va byurokratizm, xususiy tadbirkorlik uchun 
rag‘batlantirishning pasayishi bilan bog‘liq salbiy jarayonlar 
kuchaydi. Natijada, sotsial-demokratlar ko‘pchilik saylovchilar 
tomonidan qo‘llab-quwatlanmadi va hokimiyatni konservativ