Siyosatshunoslik

J. J. Russo 
(1712—1778) esa siyo- 
satda fuqarolik konsepsiyasining q at’iy ifodachisi va tad- 
qiqotchisidir. Individlar davlatni yaratadi yoki ayni paytda in- 
dividlaming o‘zi davlatning mahsulidir, degan fikmi olg‘a sura- 
di. Russo uchta tashqi omilni quyidagicha qayd etadi:
1. Ijtimoiy tenglikni quwatlab, mulkning jamiyat a ’zolariga 
nisbatan tengsiz taqsimlanishiga qarshi chiqadi.
2. Siyosiy yaxlitlikni himoya qiladi. Davlatda xususiy ham- 
korlik bo‘lishi mumkin emas, degan g‘oyaga tayanadi.
3. U vakillik hokimiyatini qullik deb hisoblaydi. Bir so‘z 
bilan aytganda, Russo demokratiyaning bevosita shaklini qo‘llab- 
quwatlaydi.
Angliyalik konservator 
E. Berk 
(1729—1797) ta’limotida ta- 
biiy huquqlami tan olmaslik g‘oyasi muhim o ‘rin tutadi. Uning-

---

cha, davlat va jamiyat insonlarning ixtirosi emas, balki tabiiy 
rivojlanishning natijasidir. Davlatning asosiy vazifasi tartib va 
qonunni saqlashdan iborat. Hokimiyatning vakillik shaklini 
qo‘llab chiqadi. Berk parlamentga Angliyadagi hokimiyatning 
haqiqiy shakli sifatida qaraydi va uning faoliyati xalq tomoni- 
dan nazorat etilishi mumkin emas, deb hisoblaydi.
A. Tokvil (1805—1797) «Amerikadagi demokratiya» nomli 
asarida o'ziga xos liberal siyosiy nazariyani yaratadi. Uni siyosiy 
tenglik bilan siyosiy erkinlik o‘rtasidagi munosabat ko‘proq o ‘yla- 
tadi. Siyosiy apatiya — siyosiy markazlashuv va ijtimoiy bo‘ysun- 
dirishning boshlanishidir, deydi. Demokratiyaning ijobiy va salbiy 
jihatlari bo‘lishi mumkinligi to‘g‘risida fikr yuritadi.
XIX 
asming 40-yillaridan boshlab siyosiy fikr rivoji mus- 
tabid kommunistik tuzumni asoslagan qarashlar bilan bog‘liq 
kechdi. Ular tomonidan muayyan ijtimoiy guruhga, sinfga ta- 
yanish, ularning siyosiy qarashlari, manfaatlarini «himoya» qilish, 
ular yordamida «proletar inqilobini» amalga oshirish g‘oyasi il­
gari suriladi. Tenglik, demokratiya, erkinlikni ta’minlashda ular 
«proletariat diktaturasini» o‘rnatish zarurligini, shu orqali adolatli 
demokratik jamiyat qurish mumkinligini asoslashga urindilar, 
«Sinfiy kurash»ga jamiyatni harakatlantiruvchi kuch sifatida 
qaradilar.
Bu g‘oyada siyosiy hokimiyatga ega bo'lish, ya’ni diktatura- 
ning proletariat qo‘liga o‘tishi tub masala sifatida qaraldi. Oktabr 
to‘ntarishi Rossiyada bolshevizm ko‘rinishida totalitar, ma’mu- 
riy buyruqbozlik jamiyatining o‘matilishiga olib keldi. Sobiq 
SSSR konstitutsiyasida hokimiyatning vakillik va bevosita shakl- 
laridan foydalanish ko‘rsatilgan bo‘lsa-da, amalda haqiqiy de­
mokratik jamiyatni o‘matilishiga emas, aksincha, mustaqillik, 
erkinlik, inson huquqlariga zid bo‘lgan tamoyillar markaz bilan 
respublikalar o'rtasidagi o‘zaro munosabatlarda, jamiyat siyosiy 
hayotida o ‘zining ifodasini topdi. Bu siyosiy qarashlarning 
g'oyaviy jihatdan bir tomonlama, nodemokratik va soxta ekan- 
ligini hayot ko‘rsatdi.