Siyosatshunoslik

Shari Lui Monteskyo (1689—1755)
o ‘zining «Qonunlar ruhi» asarida «idora etish tarzi»ga yoki 
«qonunlar ruhi»ga ta ’sir etuvchi omillami ko‘rsatib beradi. 
«Ko‘pgina narsalar — iqlim, din, qonunlar, idora etish shaklla- 
ri, o'tmish saboqlari, axloq, odatlar xalqning umumiy ruhining 
natijasi sifatida insonlami boshqaradi», — deb yozadi Monteskyo.
Monteskyo hokimiyatning bo'linish nazariyasini «aralash ido­
ra etish» g'oyasining davomi hisoblab, qonun ustuvorligini qayd 
etadi. Shu asosda qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hoki- 
miyatlari bir-birlarini to ‘Idirgan holda hokimiyatni saqlab tu- 
rishlari mumkin, degan xulosaga keladi.
49

---

Siyosiy fikr rivoji Yevropadagi davlatlar qurilishi bilan uzviy 
bog‘liq holda bordi. Bu davr namoyandalari unitar mustaqil 
davlatning kamchiliklarini hisobga olib, siyosiy nazariyani 
amaliyot bilan bog‘liq holda amalga oshirishga harakat qila bosh- 
ladilar.
AQSH Konstitutsiyasining mualliflaridan biri 
J. Medison
(1751—1836) respublikanizmning ko‘zga ko‘ringan nazariyot- 
chilaridan biri bo‘lib, u xalq — siyosiy hokimiyatning yagona 
manbayi, saylovlar — respublikaviy idora etishning muhim 
xususiyati, degan qoidaga asoslanadi. U ko‘pchilik fraksiyasiga 
ehtiyotkorlik bilan yondashadi, hokimiyatdan foydalanib, 
ozchilikning manfaatlarini poymol etishi mumkinligi xavfming 
oldini olish choralariga alohida e’tibor bilan qaraydi. Ozchilikning 
erkinligini kafolatlash zarurligini himoya qiladi. Medison de- 
mokratiyaning vakillik orqali idora etish shakli bilan birga libe­
ral idora etish ham zarurligini isbotlaydi. Davlat hokimiyati- 
ning bo‘linishi, ulaming har birining nisbiy mustaqilligini va 
tengligini tan oladi.
Siyosatning «ijtimoiy konsepsiyasi» fuqarolik konsepsiyasi- 
ning davomi sifatida shaldlandi. U endi alohida individ — fuqaro- 
ga emas, ayrim ijtimoiy guruhga tayana boshladi. Millat, sinflar, 
insonlar, individlar muayyan guruhlaming, birlashmalaming 
mahsuli sifatida qaraladi.
Fransuz ma’rifatparvari