Siyosatshunoslik

43

---

Foma 
Akvinskiy. U (1225—1274) yashagan davrkatolik cher- 
kovining eng kuchli mavqega erishgan asrlariga to ‘g‘ri keladi. 
Uning siyosiy qarashlari aks etgan «Hukmdorlaming bosh- 
qaruvlari to‘g‘risida», «Ilohiyot majmuasi» asarlarida, qolaver- 
sa, Aristotelning asarlariga yozgan sharhlarida ilohiyot va falsafa 
m uam m olaridan tashqari, huquq, axloq, davlatchilik va 
iqtisodiyot masalalari ham qalamga olingan. U m um an, F. 
Akvinskiyning diniy-siyosiy ruhdagi nazariyasi ijtim oiy 
tengsizlikning xudo tom onidan o ‘rganilganligi to ‘g‘risidagi 
g‘oyani himoya qilishga asoslangan. Uning ta’limotiga ko‘ra, 
dunyoviy hokimiyat ilohiy hokimiyatning yerdagi ifodasidir. 
Dunyoviy hokimiyat ilohiy hokimiyat talablari asosida ish ko‘rsat- 
sagina insonlarga yaxshilik va ezgulik olib kelishi mumkin. Faqat 
hokimiyatning aniq shakli, hokimiyatga ega bo‘lish usullari, uning 
tuzilishi va undan foydalanish xudoning g'oyalariga zid, adolatsiz 
bo‘lishi mumkin emas, deb hisoblaydi.
F. Akvinskiy davlat boshqaruvi masalasiga ilohiyot nuqtayi 
nazaridan yondashganligiga qaram ay, dunyoviy davlatda 
suiiste’molchiliklaming oldini olish uchun siyosiy hokimiyat­
ning xalq roziligi asosida amalga oshirilishi lozimligi, qonunlar- 
ning esa xalq yoki uning vakillari tomonidan qabul qilinishi 
kerakligi to ‘g‘risidagi fikrlari hozirgi davr uchun ham ahami­
yatga molikdir.
«Toki o‘zga shaxs irodasiga tobe ekanmiz, xavf-xatardan xoli 
bo‘lishimiz mumkin emas»,1 — degan edi F. Akvinskiy.
Xullas, yerdagi davlat doirasida mavjud bo‘lishi lozimligi qayd 
etilgan xalq suvereniteti siyosiy fikr tarixida antik davrdan keyin 
paydo bo‘lgan yangilik nishonasi edi.
Qonun nazariyasining tahlili F. Akvinskiy merosida muhim 
o ‘rin tutadi. Xristian davlatining fuqarosi sifatida inson qonun- 
laming to‘rt turiga duch keladi:
1. Abadiy qonun — koinotni boshqaruvchi ilohiy tafakkur.
2. Tabiiy qonun — ilohiy, abadiy qonunning inson tafakkuri- 
dagi in’ikosi.