Siyosatshunoslik

Demokratlashtirishning shart-sharoitlari. 
XXI asrga kelib 
demokratiya g‘oyasi keng tarqalgan g‘oya bo‘lishiga qaramay, 
hanuzgacha dunyo aholisining juda oz qismi boshqaruvning bu 
shakli sharoitlarida hayot kechirmoqda. Modomiki real vaziyat 
shunday ekan, jamiyat va davlat demokratiyaga o‘tishi uchun 
qanday shart-sharoitlar taqozo etiladi? Darhaqiqat, rivojlangan 
mamlakatlar tajribasiga ko'ra, demokratiyani Ьафо etish bir qator 
iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, diniy va tashqi siyosiy shart-sha- 
roitlami talab qiladi.
Demokratiyaning iqtisodiy shart-sharoitlari.
1. Mulkchilik shakllari plyuralizmi, rivojlangan bozor va to- 
var ishlab chiqaruvchilar raqobati mavjudligi, industrial va 
um um an iqtisodiy rivojlanishning nisbatan yuqori darajasi. 
Odatda, demokratik mamlakatlar iqtisodiy o ‘sish sur’atlari bo‘yi- 
cha avtoritar va totalitar davlatlardan ilgarilab ketishgan. Ammo 
iqtisodiy rivojlanish darajasi va demokratiya o ‘rtasida to ‘g‘ri- 
dan-to‘g‘ri bog‘lanish yo‘q. Sanoati nisbatan yuqori rivojlangan 
mamlakatda ham avtoritar yoki totalitar tartibot bo‘lishi mum- 
kin.
2. Urbanizatsiyaning yuqori darajasi. Yirik shaharlar aholisi 
boshqaruvning an ’anaviy shakllariga moyil bo‘lgan qishloq aho- 
lisiga qaraganda demokratiyaga ko‘proq tayyor bo‘ladi.
3. Ommaviy kommunikatsiyaning rivojlanganligi.
4. Raqobatli bozor iqtisodiyoti.
Demokratiyaning ijtimoiy shart-sharoitlari. 
0 ‘rta sinfga 
mansub aholi sonining ko‘pligi va ijtimoiy plyuralizmning 
mavjudligi. Kambag‘allar va boylarga nisbatan o‘rta tabaqaga man­
sub fuqarolarning ko'pchilikni tashkil etishi hokim iyatni 
monopollashtiruvchi kuchlarga qarshi posangi bo‘lib chiqadi
199

---

hamda hokimiyat ustidan samarali nazorat o'rnatishga imkon 
beradi. Rivojlangan ichki bozor va raqobatbardosh mulkdorlar 
mavjud bo‘lgan mamlakatlarda demokratiyaning shakllanishi mu- 
vaffaqiyatli kechadi. Biryoqlama, eksportga m o‘ljallangan 
iqtisodiyot va davlat bilan qo'shilib ketgan m onopolistik 
buijuaziyaga ega davlatlar esa ko‘proq avtoritarizmga moyil bo‘ladi.