Siyosatshunoslik

partiyalaming saylovchilar o ‘rtasida ega bo‘lgan mavqeyiga ko'ra 
deputatlik b‘rinlarini egallashi jamiyatdagi barcha guruhlaming 
manfaatlarini ifodalashga, fuqarolarning saylovlarda faol ishtirok 
etishlarini ta’minlashga imkon beradi. Saylovning bu tizimiga 
Yevropa mamlakatlarida keng amal qilinadi.
Unitar saylov tizimi. 
Ba’zi mutaxassislar fikricha, unitar 
(fransuzchadan «birlik» demakdir) saylov tizimi hokimiyatning 
xarizmatik tipiga xos bo‘lganligi uchun demokratiyaning anti- 
podi yoki muqobili hisoblanadi1. Unitar davlat barcha davlat
1 Кодиров А.К- Сиёсат фалсафаси. - Т., 1999. — В. 45.
201

---

ma’muriy idoralarining faoliyati o‘ta markazlashgan davlatdir. 
Bunday davlatda, odatda, milliy va iqtisodiy jihatdan bir xillik 
kuzatiladi, iqtisodiy hududlar siyosiy va huquqiy jihatdan mus- 
taqil bo‘lmaydi. Chunki ular yagona konstitutsiya va ular uchun 
umumiy bo‘lgan qonunlar tizimi asosida faoliyat ko‘rsatadi. Uni­
tar saylov tizimi nomzodlarni xalq emas, balki hukmron davlat 
hokimiyati yoki hukmron partiya tavsiya etadigan saylov tizi- 
midir. Bu tizimning salbiy jihati shundaki, u yoki bu davlat 
organiga nomzod markazdan tavsiya etiladi. Bu holda mahalliy 
hudud xohishi inobatga olinmaydi.
Unitar saylov tizimining ijobiy tomoni shundaki, u mamla­
katda siyosiy boshboshdoqlik, anarxiya bo‘lishiga yo‘l 
q o ‘y m a y d i,
markazdan boshqarib va nazorat etib turiluvchi ijtimoiy tartib, 
osoyishtalik va tinch-totuvlikni ta ’minlaydi. U nitar saylov 
tizimidan oqilona foydalanish mahalliy hududlarda anarxiya, 
bosh-boshdoqchilikning oldini oladi. Masalan, Yaponiya va 
Fransiyada mahalliy boshqaruv organlari bilan bir qatorda mar­
kazdan belgilanuvchi vakillar ham faoliyat ko‘rsatadi. Natijada, 
markaz va mahalliy hudud o‘rtasida uyg‘unlik holati vujudga 
kelib, mahalliy davlat vakilining hushyorligi ortadi, suiiste’mol- 
chilikka, korrupsiyaga yo‘l qo‘yilmaydi. Biroq unitar saylov tizimi 
mutlaq afzal saylov tizimi emas. Bu usulda shakllangan hoki­
miyat muayyan m a’naviy va madaniy shart-sharoitlar doirasi- 
dagina ijobiy natijalarni berishi, aks holda esa totalitarizmga, 
korrupsiyaga yo‘l ochishi mumkin.