Siyosatshunoslik

1 Демократия ва инсон эдкукдари. «Демократлаштириш ва инсон хукукда-
ри» туркумидан 10-рисола. — Т., 1997. — В. 46.
200

---

beradi. Demokratik saylovlar uch sharoit bo'lgandagina mum- 
kin: birinchidan, muqobillik, ikkinchidan, saylov kampaniyasi- 
ni o ‘tkazishda erkinlik, uchinchidan esa, saylovchilar xohish va 
irodalarining erkin ifodalanishi. Saylovlar doimo ovoz berish 
bilan bog'liq bo‘lib, ular umumiylik, tenglik, ovoz berishning 
yashirinligi, to ‘g ‘rid a n -to ‘g ‘ri (bevosita) ovoz berish kabi 
demokratik tamoyillami o ‘z ichiga qamrab oladi. Hozirgi za- 
monda saylov tizimining majoritar (muqobillik asosidagi), pro- 
porsional (vakolat asosidagi) va unitar turlari mavjud.
Majoritar saylov tizimi 
(«majoritar» fransuzcha majoritaire
- ko‘pchilik) demokratik tipdagi davlatlarga xos bo ‘lib, unda 
«50 foiz plyus 1 saylovchi ovozi» tamoyiliga amal qilinadi, ya’ni 
saylovchilaming yarmidan ko‘pi ovozini olishga muvaffaq bo‘lgan 
nomzod g‘olib hisoblanadi. Nomzodlarning hech biri ovozlar- 
ning yarmidan ko‘pini ololmagan taqdirda ikkinchi bosqich 
saylovlar o‘tkaziladi va unda eng ko‘p ovoz olgan ilcki nomzod 
ishtirok etadi. Bu tizimning afzalligi hokimiyatning nisbatan 
oson shakllanishida va barqarorligida namoyon bo‘ladi. Majoritar 
saylov tizimiga hozirda AQSH, Kanada va Buyuk Britaniya 
kabi bir qator mamlakatlarda amal qilinadi.
Proporsional saylov 
tizimining mohiyati — parlamentdagi 
deputatlik o‘rinlarining partiyalar yoki saylov ittifoqlari (koalitsi- 
yalari) olgan ovozl arga muvofiq taqsimlanishida namoyon bo‘ladi. 
Bunda saylovchilar alohida nomzod uchun emas, balki o ‘z 
nomzodlari ro‘yxatini taqdim etgan partiyalar uchun ovoz bera- 
dilar. Bu tizimning afzal tomoni shundaki, vakolatli organlarda