Siyosatshunoslik

Demokratiya va Sharq. 0 ‘zbekiston Respublikasida
demokratlashtirish jarayonining xususiyatlari. 
G ‘arbda demokra­
tiya individning guruhdan ustunligiga asoslansa, Sharqda 
ko‘pincha guruh, jamoa manfaati va huquqlari ustun qo‘yiladi. 
Masalan, yapon modeli «shaxsni o ‘z-o‘zini cheklashi», uni 
jilovlash, uni jamiyat va davlat manfaatlari tizimiga uyg‘un 
kirishini ta’minlash vazifasini qo‘yadi. Albatta, bunda an’ana 
va zamonaviylikning o‘ziga xos sinteziga erishilgan. M odemi- 
zatsiya jarayoni ijtimoiy-madaniy va siyosiy madaniy sohalardagi 
eng muhim an’analarni saqlagan holda amalga oshirilgan. Bu 
yerda monarxiya, burch, kelishuv, jamoaga sodiqlik, shaxs 
manfaatlarining guruh manfaatlariga bo ‘ysundirilishi kabi 
qadriyatlar saqlangan. Ziddiyatlami hal qilishda patemalizm 
ruhidagi norasmiy mexanizmlar qo‘llaniladi, yosh Jinsdagi farqlar 
va ijtimoiy, kasbiy farqlardagi tengsizlik saqlanadi va bunday 
o ‘ziga xosliklar juda ko‘p. Demak, demokratiyani mutlaqo 
individual erkinlikka bog‘lash, shuningdek, bugungi kunda aholisi 
m usulm on b o 'lg an davlatlarda dem okratik tartib o tlarn i 
o ‘matishda eng katta to ‘siq deb hisoblash ham xatodir. Chunki 
bu b o rad a T urkiya, M isr, M aro k ash , M alayziya kabi 
davlatlarning ijobiy tajribalari mavjud. Islomda fitna — birlikni 
yemirish xavfi va umma — jamoa roli bilan birga bidoat — 
yangilanish ham muhim o‘rin tutadi.
Jamiyat zamini, xalq mentalitetida demokratiya qadriyatla-
212

---

ri, qoidalari, shartlarini qabul qilish uchun tayyor elementlar 
bo‘lishi kerak. Yaponiya, Turkiya va boshqa davlatlaming tajri- 
basiga ko‘ra, modemizatsiya jarayoni avtoritar tartibotlar sha- 
roitida kechgan va iqtisodiy o'sishni kuchli markazlashgan davlat 
ta’minlagan.
Shu m a’noda Yaponiya «yopiq guruhlar ochiq jamiyati» deb 
baholanadi. Ya’ni, siyosiy makrostruktura parlament demokra- 
tiyasi, konstitutsionalizm, huquqiy davlat, ko‘ppartiyaviylik va 
d e m o k ra tiy a n in g b o sh q a b elg ilari k o ‘rin ish id a ja m o a , 
kollektivizm asoslariga amal qiladi.
0 ‘zbekiston Respublikasida ham demokratiyaga o'tishda 
o ‘ziga xos yo‘ldan borilmoqda. Unda milliy an’analar, urf- 
odatlami umuminsoniy qadriyatlar bilan uyg‘unlashtirish, milliy 
davlatchilik an ’analarini asrab-avaylab saqlash va rivojlantirish 
yo‘lidan shoshilmasdan, izchil, bosqichma-bosqich borilmoqda.
Ayrim siyosatshunos olimlar fikricha, demokratiya nafaqat 
ichki rivojlanishning natijasi, balki tashqi ta ’siming oqibati ham 
bo‘lishi m um kin. Bunga ular b a’zi sobiq mustamlakalarda 
demokratik muassasalar metropoliyalaming (mustamlakaga ega 
davlatning) to ‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’siri ostida shakllanganligini yoki 
dem okratik davlatlar bilan qo ‘shni bo ‘lish ham muayyan 
ahamiyat kasb etganligini misol keltiradilar1. Biroq demokratiya 
tashqaridan keltirilgan hollarda mamlakatda ichki shart-sharo- 
itlar yetilmagan bo ‘lsa kutilgan natijani bermaydi. Shu o ‘rinda 
bu masala xususida 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom 
Karimovning fikrlari muhim ahamiyatga ega. «Hozirgi paytda,
— deb yozadi u, — m a’lum tarixiy sabab va sharoitlarga ko‘ra 
demokratik andozalardan hali uzoq bo‘lgan mamlakatlarda de­
mokratik jarayonlami sun’iy ravishda tezlashtirish, demokratiya 
g‘oyalarini zo‘rma-zo‘raki qaror toptirish uchun urinishlar teskari 
natija berishi — bundan uchinchi bir kuch foydalanib qolishi 
muqarrar bo‘lgan vaziyatni keltirib chiqarishi mumkin. Bu uchin­
chi kuch — radikal islomdir.
Bunday vaziyat qariyb 80 foiz aholisi islom diniga e ’tiqod 
qiladigan Markaziy Osiyo hududida islom dinini niqob qilib